همچنين است موقعى كه از حور و قصور و اشجار و انهار يا شعله‌هاى آتش دوزخ سخن به ميان مى‌آيد. نمى‌توان عينا همين مفاهيمى را كه در اين سرا جريان دارد داشته باشد، بلكه متناسب با سراى ديگر خواهد بود و اگر حقيقت آن براى ما آشكار نيست، اين از كوتاهى فهم ما است، نه از قصور بيان قرآن. البته در اين باره سخن بيشترى بايد گفت تا برخى سوء تفاهم‌ها مرتفع گردد با توفيق الهى در جاى خود مى‌آوريم‌[1].

4. معارف و اصول شناخت: قرآن در رابطه با معارف و اصول شناخت مسائلى مطرح كرده كه فراتر از بينش بشريّت تا آن روز بوده و تاكنون نيز اگر رهنمود وحى نبود، معلوم نبود كه بينش بشرى بدان راه مى‌يافت و شايد براى هميشه چنين باشد.

كنه ذات احديّت هرگز قابل شناخت نيست جز از راه صفات جمال و جلال و جامعيّت صفات كمال، كه همگى توفيقى است و عقل با كمك وحى بدان راه يافته، به طورى كه تا 99 اسم براى پروردگار شناخته شده است‌[2]. عمده صفات جمال در آخر سوره حشر آمده است: «هُوَ اللَّهُ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ. هُوَ اللَّهُ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ. سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ. هُوَ اللَّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌، يُسَبِّحُ لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ‌[3]؛ او خداوندى است كه جز او خدايى نيست. به آنچه پنهان و آشكار است آگاه مى‌باشد. رحمت او شامل و عنايت خاص او كامل است ... او فرمان‌روا و صاحب اختيارى است كه درگاه او تا سرحدّ قداست پاكيزه است. سلامت و امنيّت را بر جهانيان برافراشته است. عزّت و قدرت و جبروت و كبريايى او بر جهان سايه افكنده است. از آنچه مشركان مى‌پندارند به دور است. او است خداى آفريننده و سازنده و صورت‌بخش همه موجودات.

[1] ج 7 التمهيد كه مخصوص دفع شبهات است. علّامه به اين جهت در مقدمه تفسير الميزان( ج 1، ص 9- 6) اشارتى دارد.

[2] صدوق در كتاب توحيد( ص 220- 194) اسماء حسناى الهى را مشروحا بيان داشته است. همچنين رجوع شود به فيض كاشانى، علم اليقين، ج 1، ص 150- 97. سبزوارى، شرح الأسماء الحسنى، مصباح كفعمى، ص 347- 312 ابن فهد حلّى، خاتمه كتاب عدة الداعي، ص 312- 298. شرح اسماء حسناى فخر رازى ص 353- 152.

[3] حشر 59: 24- 22.