نام کتاب : علوم قرآنى نویسنده : معرفت، محمد هادى جلد : 1 صفحه : 411
آيات آن رعايت شده مورد توجّه
قرار دهد، خواهد يافت كه قرآن همان گونه كه از لحاظ فصاحت الفاظ و شرف و بلنداى
معانى معجز است، بر حسب ترتيب و نظم آيات آن نيز معجز است. و شايد كسانى كه اعجاز
قرآن را بر حسب اسلوب گفتهاند همين را خواستهاند. ولى- متأسفانه- مىبينم كه
بيشتر مفسرين از اين نكته غفلت ورزيدهاند و بدان توجّهى ننمودهاند».
آنگاه
گفته شاعر را يادآور مىشود:
«و النجم تستصغر الأبصار رؤيته
و الذنب للطرف لا للنجم في الصغر؛
ستارگان
را گرچه ديدگان ما كوچك مىبيند، گناه از ديدگان است نه در ستارگان كه كوچك
مىنمايند».
تذكّر
لازم: برخى علاوه بر تناسب آيات، مسأله تناسب سورهها را نيز مطرح ساخته و
خواستهاند ترتيب موجود ميان سورهها را توقيفى بدانند. بلكه برخى از اين فراتر
رفته آن را حكمت بالغه الهى گرفته، شاهدى بر اعجاز قرآن در ترتيب سورهها
دانستهاند[1]. برهان
الدين بقاعى (متوفاى 885) تفسير گستردهاى دارد به نام «نظم الدرر في تناسب الآيات
و السور» كه به افراط در اين زمينه سخن گفته و از حدّ اعتدال بيرون رفته است. مطلب
را از آنجا شروع مىكند كه تناسب ميان «استعاذه» و «بسمله» در آن است كه «استعاذه»
با حرف «الف» شروع مىشود و اشاره به ابتداى آفرينش است؛ ولى «بسمله» با حرف «باء»
كه حرف «شفوى» است شروع و با حرف «ميم» ختم مىشود كه اشاره به «معاد» است. پس
استعاذه و بسمله مبدأ و معاد را فرا گرفتهاند. به علاوه، يك تناسب دورانى ميان
آخر قرآن (كه به دو سوره معوّذتين ختم مىشود) و ابتداى قرآن كه با «استعاذه» شروع
مىشود، قايل شده، كه هرگاه كسى بخواهد در تلاوت قرآن، آخر آن را به اول آن وصل
كند، اين تناسب رعايت شده است[2]. آنگاه
در بيان پيوستگى سورهها به يكديگر سخنان بسيارى گفته كه عموما فاقد دليل و تعجب
برانگيز است.
شگفتآورتر،
معاصر وى جلال الدين سيوطى، با آن ذكاوت و تيزنظرى- با