قرائت كند تا آنجا كه هر كلمه‌اى را به هفت وجه مى‌شود خواند»[1].

در مورد احاديث دسته دوم (احاديث شماره 4 و 7) كه بر جواز تبديل كلمه‌اى به كلمه مرادف خود دلالت دارد، به شرط آنكه واقعيت مقصود را تغيير ندهد و موجب تبديل آيه رحمت به عذاب و آيه عذاب به رحمت نگردد؛ عقايد مختلفى وجود دارد:

ابن مسعود و نيز ابىّ بن كعب، چنين تغيير و تبديلى را جايز مى‌شمردند.

ابن مسعود گفته است: «من قرائت قرّاء را شنيدم و آنان را در قرائت نزديك به يكديگر ديدم. شما نيز قرآن را همان گونه كه آموخته‌ايد بخوانيد و فرقى بين «هلمّ» و «تعال» نيست»[2].

ابن مسعود وقتى به مردى غير عرب قرآن مى‌آموخت، او نمى‌توانست كلمه «الأثيم» از آيه: «إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ طَعامُ الْأَثِيمِ»[3] را درست ادا كند و به جاى آن «اليتيم» مى‌گفت. ابن مسعود به وى گفت به جاى «طعام الأثيم» بگويد «طعام الفاجر». هم او گفته است: مانعى ندارد كه در قرآن به جاى «الحكيم» بگوييم «العليم» و حتى او نهادن آيه رحمت را به جاى آيه عذاب جايز مى‌دانست‌[4]. او «إلياس» را به «إدريس» تغيير مى‌داد و به اين صورت مى‌خواند: «سلام على ادراسين»[5] و به جاى‌ «أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ»[6] مى‌خواند «أو يكون لك بيت من ذهب»[7] و به جاى‌ «كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ»[8] مى‌خواند «الصوف المنفوش»[9] و نيز «إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً»[10] را «انّي نذرت للرّحمن صمتا» مى‌خواند[11].

ابىّ بن كعب‌ «كُلَّما أَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيهِ»[12] را به صورت «... مرّوا فيه» يا «... سعوا فيه» مى‌خواند[13] و نيز معتقد بود كه فرقى نمى‌كند «غفورا رحيما» و يا «سميعا عليما» و يا

[1] شرح السنة، ص 140. المرشد الوجيز، ص 134.

[2] معجم الأدباء، ج 4، ص 193، شماره 33.

[3] دخان 44: 44- 43.

[4] تفسير الرازى، ج 2، ص 213.

[5] اشاره به آيه 130 سوره صافات. ر. ك: تفسير طبرى، ج 23، ص 96.

[6] اسراء 17: 93.

[7] تفسير طبرى، ج 23، ص 96.

[8] قارعه 101: 9.

[9] تأويل مشكل القرآن، ص 19.

[10] مريم 19: 26.

[11] تذكرة الحفاظ، ج 1، ص 340.

[12] بقره 2: 20.

[13] الاتقان، ج 1، ص 47.