أَبُوذَر وَ الْمِقْدَادُ.» قال: قُلْتُ: فَعَمَّارٌ؟ قَالَ: «قد كان جَاصَ جَيْصَةً[1] ثُمَّ رَجَع ...»[2]

شيخ مفيد از امام صادق عليه السلام روايت مى‌كند: «هَلَكَ النَّاس إِلا ثَلاثَة نَفَرٍ: سَلْمَان وَ أَبُوذَر وَ الْمِقْدَادُ، وَ لَحِقَهُمْ عَمَّار وَ أَبُو ساسان‌[3] وَ حذَيفَة وَ أَبُو عَمرة، فَصَارُوا سبعة.»

شيخ در روايتى ديگر از امام باقر عليه السلام نقل مى‌كند: «ارْتَدَّ النَّاسُ بَعْدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله إِلا ثَلاثَة نَفَرٍ: الْمِقْدَادُ بْنُ الأَسْوَدِ، وَ أَبُو ذَرّ الْغِفَارِيُّ وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِيُّ. ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ عَرَفُوا وَ لَحِقُوا بَعْدُ.»[4]

منظور از ارتداد

با تأمل در آيه و روايات و نيز بررسى شواهد مربوط به اين آيه و روايات مى‌يابيم كه مقصود از ارتداد، ارتداد از اصل دين نيست، بلكه صرفاً بازگشت به حالت جاهليت و عدم تعمق در واقعيات است.

آيه شريفه- كه درباره جنگ احُد و فرار همگان، جز مولا على عليه السلام، نازل شده است- حكايت از آن دارد كه مسلمانان آن دوره هنوز به سر حد كمال معرفت نرسيده بودند و با كوچك‌ترين ناملايمتى، ثبات خود را از دست مى‌دادند و حالت عقب‌گرد به خود مى‌گرفتند؛ حتى كسانى كه خود را از خواص اصحاب مى پنداشتند. اين، دليل بر ضعف ايمان آنان بود كه در مقابل سختى‌ها تاب مقاومت نداشتند.

خداوند در پايان آيه هشدار مى‌دهد كه زيانِ سر تافتن از تعاليم دينى‌

[1] . جاص عنه يجيصك: حاد و عدل.

[2] . رجال كشى، ج 1، ص 51.

[3] . صحيح آن، ابو سنان است( قاموس الرجال، ج 11، ص 340 و 361).

[4] . مصنفات المفيد، ج 12، ص 12 و ر. ك: اختيار معرفة الرجال، ج 1، ص 6- 11.