پرداخت آن خوددارى كرده، مصحف را به او پس داد.

محمّد بن اسحاق (ابن النديم) مى‌گويد: مصحفى را به خط خالد بن ابى الهياج از اصحاب على (ع) ديدم. اين مصحف در مجموعه خطوط تاريخى محمّد بن الحسين معروف به ابن ابى بعره بود كه پس از او به عبد اللّه بن حانى رسيد.[1]

خطاطان، تا اواخر قرن سوم هجرى، مصحفها را با خط كوفى مى‌نوشتند.

از اين پس، در اوائل قرن چهارم، خط زيباى نسخ، جاى خط كوفى را گرفت و اولين مصحف به خط نسخ، به دست خطاط معروف، محمّد بن علىّ بن الحسين بن مقله (272- 328 ه) نوشته شد. گفته شده است: وى اولين كسى است كه به خط ثلث و نسخ نوشت. او كه در علم هندسه، تخصص داشت، با رسم حروف هندسى و بنا نهادن قواعد و اصول آن خط عربى اسلامى را تغيير داد و بدان زيبايى بخشيد. اين كار، منحصر به اوست و تاكنون در بين امت اسلامى خطاطى با اين عظمت ظهور نكرده است. تعدادى از مخطوطات تاريخى، مانند مصحف موجود در موزه هرات در افغانستان منسوب به اوست و گفته‌اند كه او دو بار قرآن را نوشت.[2]

خط نسخ عربى، در قرن هفتم هجرى به دست ياقوت بن عبد اللّه موصلى (متوفاى 689) به حدّ اعلاى كمال خود رسيد. او با خط زيباى خود، هفت مصحف نوشت. اين مصحفها با انواع خطوط نوشته شده بود و مورد تقليد ديگر نويسندگان قرار گرفت.[3] كليه مصحفها تا قرن يازدهم هجرى بر اسلوب خط ياقوت نوشته مى‌شد. در اول قرن دوازدهم، تركهاى عثمانى، بخصوص پس از فتح مصر به دست سلطان سليم، خط عربى اسلامى را مورد توجه قرار دادند و به دست خطاطان فارسى كه در امپراتورى عثمانى خدمت مى‌كردند، در پيشبرد و تكميل اين خط كوشيدند. سلطان سليم تمام خطاطان، نقاشان و هنرمندان را در پايتخت خود گرد آورد، اينان انواع جديدى از خطوط عربى، مانند خط رقعى، خط ديوانى، خط طغرايى و خط اسلامبولى را به وجود آوردند كه همچنان در نوشته‌ها متداول است.

برخى از خطاطان عثمانى كه شهرت بسيار يافتند، عبارتند از: حافظ عثمان (متوفاى 1110) و سيد عبد اللّه افندى (متوفاى 1144) و استاد راسم (متوفاى 1169) و

[1] . الفهرست؛ ص 9 فن اول از مقاله اول و ص 46 فن اول از مقاله دوم.

[2] . الخط العربى الاسلامى؛ ص 155 و الخطاط البغدادى، ص 16.

[3] . الخط العربى الاسلامى؛ ص 171 و مصور الخط العربى؛ ص 92.