عوامل اختلاف قرائات‌

عوامل اختلاف در قرائت قرآن به دوران صحابه و پس از وفات پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله باز مى‌گردد؛ در آن زمان، صحابه بر سر جمع و نظم قرآن اختلاف كردند و همين امر سبب شد كه گاه و بى گاه بر سر قرائت قرآن ميان قاريان اختلافى پديد آيد. اين اختلافات موجب شد تا در عهد عثمان، مصحف واحدى تهيه شود و از روى آن نسخه‌هاى متعدد و متحدالشكلى تهيه گردد و به مراكز مهم قلمرو اسلامى فرستاده شود؛ اما اين نسخه‌ها- كه مى‌بايست كاملًا متحد و هماهنگ باشند- داراى اختلافاتى بودند كه بعداً مايه برخى اختلاف قرائات گرديدند. به هر جهت عوامل اختلاف مصاحف (حتى پس از يكسان شدن آنها) بسيار است كه در اينجا به برخى از مهم‌ترين آنها اشاره مى‌شود:

1. ابتدايى بودن خط عربى:

خط در جامعه عربى آن روز، در مراحل ابتدايى خود بود. اصول كتابت استوار نشده و مردم عرب فنون خط و روش نوشتن صحيح را نمى‌دانستند. در آن رسم‌الخط، يك كلمه به شكلى نوشته مى‌شد كه به چند وجه قابل خواندن بود. نون آخر كلمه را به شكلى مى‌نوشتند كه با «ر» فرقى نداشت و نيز شكل «و» با «ى» يكى بود. چه بسا «م» آخر كلمه به شكل «و» و «د» را به صورت كاف كوفى و عين وسط را به شكل «ه» مى‌نوشتند. گاهى حروف يك كلمه را جدا از يكديگر مى‌نوشتند؛ «ى» را از كلمه جدا مى‌كردند (مانند:

«نُحى‌ى») و يا اينكه «ى» را حذف مى‌كردند، چنانكه «ايلافهم» به شكل «إلافهم» نوشته مى‌شد كه خود براى خواننده ايجاد اشكال مى‌كرد.

همچنين در رسم‌الخط ابتدايى آن زمان، «واو» و «يا» بدون هيچ علتى حذف مى‌شد كه خود يكى از مهم‌ترين عوامل ابهام و اختلاف در قرائت، بلكه در