3. معيار خطاب: هر سوره‌اى كه در آن، خطاب به مشركان باشد مكّى و هر سوره‌اى كه در آن خطاب به مؤمنان باشد، مدنى است؛ زيرا در مكه غلبه با مشركان و در مدينه غلبه با مؤمنان بوده است.

همانطور كه گفته شد از ميان سه معيار فوق، معيار زمان، گزينش بيشتر مفسرين است.

چگونگى تشخيص سوره‌هاى مكّى و مدنى‌

براى تشخيص سوره‌هاى مكّى و مدنى، ملاك‌هايى را مشخص كرده‌اند كه هر يك به تنهايى نمى‌تواند ملاك جامع و مانعى باشد؛ بلكه روى هم رفته تا حدودى تعيين‌كننده است. به‌طور كلى سه ملاك براى تشخيص سوره‌هاى مكّى از مدنى وجود دارد كه عبارتنداز:

الف) نص و خبر، ب) علايم صورى و ظاهرى، ج) علايم محتوايى و معنوى.

البته بايد توجه داشت كه بين معيار مكّى و مدنى و ملاك تشخيص آنها خلط مبحث نشود. اكنون به نظرات برخى از بزرگان در اين‌باره اشاره مى‌شود:

علامه برهان‌الدين ابراهيم‌بن عمربن ابراهيم جعبرى (متوفاى 732) مى‌گويد:

«براى شناخت مكّى و مدنى دو راه وجود دارد:

الف) سماعى، كه از راه نقل و روايت به‌دست مى‌آيد. ب) قياسى، كه از روى ضابطه تشخيص داده مى‌شود».

عبداللَّه‌بن‌مسعود مى‌گويد: «هر سوره‌اى كه در آن‌ «يا أَيُّهَا النَّاسُ» يا «كُلا» آمده باشد يا در ابتداى آن حروف مقطعه باشد- به‌جز سوره‌هاى بقره، آل‌عمران و رعد كه بنا بر قولى مدنى است- يا در آن قصه آدم و ابليس آمده باشد- جز سوره‌هاى طولانى- يا سوره‌اى كه در آن سرگذشت انبياى سلف و امت‌هاى گذشته آمده باشد، مكّى است و هر سوره‌اى كه در آن از فريضه و تكاليف و