سبب نزول و گاه شأن نزول خوانده‌اند؛ در صورتى‌كه ميان اين دو عبارت فرق است، از اين جهت كه شأن نزول اعم از سبب نزول است؛ هرگاه به مناسبت جريانى درباره شخص يا حادثه‌اى- خواه در گذشته، حال و يا آينده- يا درباره فرض احكام، آيه يا آياتى نازل شود، همه اين موارد را شأن نزول آن آيات مى‌گويند، (مثلًا مى‌گويند كه فلان آيه درباره عصمت انبيا يا عصمت ملائكه نازل شده‌است.) اما «سبب نزول»، حادثه يا پيشامدى است كه متعاقب آن، آيه يا آياتى نازل شده است؛ به عبارت ديگر آن پيشامد باعث و موجب نزول گرديده است.

تنزيل و تأويل‌

در اصطلاح گذشتگان، «تنزيل» بر مورد نزول گفته مى‌شود. اين مورد مى‌تواند يك واقعه خاص باشد كه آن واقعه سبب نزول آيه شده‌است؛ ولى «تأويل» مفهوم عامّى است كه از آيه برداشت مى‌شود و قابل انطباق بر جريانات مشابه است. در برخى تعابير به اين دو اصطلاح «ظهر و بطن» نيز گفته‌مى‌شود كه ظهر همان تنزيل و بطن همان تأويل است؛ چرا كه ظاهر آيه همان مورد نزول را مى‌رساند و در بطن آيه مفهوم گسترده‌ترى نهفته است. فُضَيل‌بن‌يسار درباره حديث معروف «مافي القرآن آية الّا و لها ظهر و بطن؛ در قرآن آيه‌اى نيست مگر آنكه ظاهر و باطنى دارد»- كه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده‌است- از امام‌صادق عليه السلام سؤال كرد. حضرت در جواب فرمود: «ظهر همان مورد نزول آيه است و بطن، تأويل آن. برخى در گذشته اتفاق افتاده و برخى هنوز نيامده است. قرآن [پيوسته زنده و جاويد و قابل بهره‌گيرى است و] مانند آفتاب و ماه در جريان است»[1]. در حديث ديگر مى‌فرمايد: «ظهر، كسانى را در بر مى‌گيرد كه آيه درباره آنان نازل‌

[1] . بصائر الدرجات؛ ص 196، حديث 7.