با توجه به بيان گذشته، تعريف نسخ تا حدودى روشن شد. نسخ در اصطلاح عبارت است از: «برداشته شدن حكم سابق- كه بر حسب ظاهر دائمى بوده- با تشريع حكم جديد (لاحق)، به‌گونه‌اى كه: حكم جديد جايگزين حكم سابق گردد و امكان جمع ميان هر دو نباشد».

در اينجا ممكن است اين شبهه مطرح شود كه وجود آيات منسوخ در قرآن- جز تلاوت الفاظ بدون محتوا- فايده‌اى دارد؟

در پاسخ به اين شبهه بايد گفت كه: اولًا وجود آيات ناسخه و منسوخه در قرآن، سير تدريجى تشريع احكام را نشان مى‌دهد. اين خود يك ارزش تاريخى- دينى است كه مراحل تكامل شريعت را مى‌رساند. ثانياً بايد توجه داشت كه يكى از جنبه‌هاى مهم قرآن، «اعجاز بيانى» آن است و بايد هميشه ثابت و استوار باقى بماند. ثالثاً اكثر آيات منسوخه با توجه به شرايطى نسخ شده‌اند و اگر دوباره شرايط آنها بوجود آيد، دوباره زنده خواهند شد و به اجرا درخواهند آمد.[1]

شرايط نسخ‌

نسخ داراى شرايطى است كه عبارتنداز:

1. در محدوده احكام شرعى باشد؛ يعنى هرگونه تغيير و تبديلى كه خارج از محدوده احكام شرعى انجام گيرد، از موضوع بحث خارج است.

2. موضوع در نسخ تبديل نشود؛ مانند: تبديل حالت اختيار به اضطرار يا حاضر به مسافر، كه هرگونه تغيير حكم در اين‌گونه موارد از حيطه مسأله نسخ بيرون است؛ زيرا هر موضوعى حكمى خاص خود دارد و با تبديل موضوع، حكم آن نيز تغيير مى‌كند.

3. وجود تنافى و تضاد ميان ناسخ و منسوخ، به‌گونه‌اى كه جمع ميان آنها

[1] . به اين نوع نسخ، نسخ مشروط مى‌گويند كه در جاى خود به توضيح آن مى‌پردازيم.