نافع باشد و چون بد جورش كنند زيان رساند و ماشين را امر و نهى كردن و توبيخ و تحسين نمودن بيهوده و باطلست) و نويد و بيم دادن انسان معنى ندارد و نه گنهكار سزاوارى سرزنش دارد و نه نيكوكار اهليت ستايش، بلكه گنهكار از نيكوكار سزاوارتر باحسانست و نيكوكار از گنهكار بعقوبت سزاوارتر است [نيكو كار از بدكردار سزاوارتر بستايش نيست و بدكردار از نيكوكار سزاوارتر بنكوهش نباشد] اين سخن گفتار برادران بت پرستان و دشمنان خداى رحمان و حزب شيطان و اهل قدر و مجوس اين امت است، خداى تبارك و تعالى تكليف با اختيار نموده (نه با جبر و اضطرار) و براى بيم دادن نهى فرموده (تا مردم فهميده و با اختيار بچاه نيفتند) و بر كردار اندك ثواب بسيار عطا فرموده، نافرمانى از او غلبه‌جوئى بر او نيست و فرمانبرى از او باكراه و زور نباشد بمردم آن ملكيت نداده كه يكباره واگذار كرده باشد (چنان كه اهل تفويض گويند) و آسمانها و زمين و فضا را بيهوده نيافريده و پيغمبران را بدون جهت مژده گويان و بيم رسان مبعوث نساخته، اين عقيده كافران است، واى بر كافران از آتش دوزخ پير مرد (كه عقده دلش باز شده و از شادى در پوست خود نميگنجيد يك رباعى باين مضمون) انشاء نمود و ميگفت: توئى آن امامى كه بسبب اطاعت او از خداى رحمان در روز قيامت اميد آمرزش داريم، از امر دين ما هر چه مشكل بود روشن ساختى، در برابر اين احسان پروردگارت بتو جزاى احسان عنايت كند.

شرح‌

- در اين حديث شريف امير المؤمنين (ع) در كمال وضوح بر بطلان جبر و تفويض استدلال فرموده است، آنچه در بين دو قلاب [] ذكر نموديم نسخه بدل جمله سابق است كه مجلسى (ره) از حديث اصبغ بن نباته نقل فرموده است و بنظر ما عبارت صحيح همان است كه بين دو قلابست زيرا مطابق عبارت كافى اگر چه مجلسى (ره) پنج وجه براى توجيه آن بيان كرده است ولى بنظر دقت هيچ يك درست نيست زيرا اساسا امام (ع) سزاوارى ثواب و عقاب را در صورت جبر نفى ميكند پس چگونه مى‌شود كه در دو جمله بعد سزاوارتر بودن آن را ثابت كند و آنكه فرمود اين سخن گفتار برادران بت بت‌پرستانست براى اينست كه قرآن از قول آنها نقل ميكند كه: «چون كار زشتى كنند گويند پدران‌مان را اين گونه ديديم و خدا ما را باين امر كرده است» يعنى ما مجبور و تحت فرمان خدائيم و اينكه فرمود «دشمن خداى رحمان» گويا مربوط باهل تفويض باشد كه خود را در برابر خدا مستقل ميدانند ولى باز حزب شيطان با اهل جبر مناسب‌تر است زيرا كه شيطان گفت «رَبِّ بِما أَغْوَيْتَنِي‌» پروردگارا چون تو مرا گمراه كردى و اهل قدر