كذب به او داده‌اند و او را ثقه نشمرده‌اند، و يا مجهول الحال است؛ و أمثال اينها از جهات ضعف كه ممكن است در روايت باشد.

حال اگر خبرى را چنين شخص راوى روايت كرد، ولى أصحاب آن خبر را تلقّى به قبول كردند و در كتب خود نوشتند، و استدلال و استشهاد به آن كردند و بر طبق آن فتوَى دادند، معلوم ميشود كه جنبه قوّتى در آن بوده است و قرائن و شواهدى بر صحّت آن خبر در دست آنها بوده كه بدست ما نرسيده است، و آنها به آن قرائن و شواهد اتّكاء كرده و عمل به آن نموده‌اند. لذا مى‌گوئيم كه: خبر ضعيفِ مُنجَبر به شهرت قابل عمل است؛ و خبر صحيحى كه مُعْرَضٌ عَنْه أصحاب باشد، ساقط است و قابل عمل نيست.

و علّت اين مسأله آن است كه: اينطور نيست كه تمام رواياتى را كه شخص فاسق نقل مى‌كند، كذب و دروغ باشد؛ بلكه بعضى از أخبارش صدق و بعضى كذب خواهد بود. و لذا در اين روايتى كه از إمام نقل مى‌كند، چه بسا صادق باشد؛ يعنى در خود اين روايت، إعمال كذب نكرده است. پس ما بطور مطلق نميتوانيم خبر فاسق را ردّ كنيم و ناديده بگيريم؛ بلكه بايد روى آن تَبيُّن كنيم، تَثبُّت و تحقيق كنيم، كه آيا اين خبر صحيح است، يعنى مطابق با واقع بوده و قرائن خارجيّه دالّ بر صدق آن هست يا نه؟ اگر صحيح بود عمل كنيم و إلّا عمل نكنيم.

و آيه «نَبَأ» هم بر همين مطلب دلالت ميكند: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‌ ما فَعَلْتُمْ نادِمِينَ‌[1]

اين آيه نمى‌گويد كه: شما به هيچ خبر فاسقى نبايد عمل كنيد! و بر شما واجب است كه تمام أخبار فاسق را ناديده بگيريد و إعراض كنيد! بلكه ميگويد: اگر فاسقى خبرى آورد، شما برويد دنبال كنيد، تَثبُّت و تحقيق و تَبيُّن‌

[1] - آيه 6، از سوره 49: الحُجُرات