تعاملات فرهنگى با تمدن‌هاى زنده‌ى آن زمان، از جمله تمدن يونان، تحولاتى در حوزه‌ى انديشه‌هاى كلامى و فلسفى مسلمين نيز پديد آمد و اين انديشه‌ها رنگ و بوى منطق ارسطويى به خود گرفت.

با اين وجود، ساختار نظام خلافت در زمان بنى عباس، دستخوش تغييرات اساسى نشد و همان نگرش به قدرت كه در نظام سلطنت موروثى رايج بود و در ميان عباسيان نيز دوام يافت و خودخواهى، منفعت‌طلبى و لذت‌جويى خلفا، محور همه‌ى تصميم‌گيرى‌ها و برنامه‌ريزى‌ها قرار گرفت؛ بنابراين اميدهايى كه در ابتداى ظهور اين سلسله در ميان مسلمين پديد آمده بود، خيلى زود بر باد رفت و چهره‌ى باطنى عباسيان كه در پشت شعارهاى فريبنده و تحولات سياسى روز، پنهان شده بود، براى همگان آشكار گرديد.[1] شيوه‌ى عملكرد خلفا نيز كه در ابتدا به نظر مى‌آمد كه آميخته با مهر و محبت و در مسير تأمين منافع مردم است، ناگهان تغيير كرد و توأم با تندى و خشنوت شد؛ به نحوى كه ياد حاكمان بنى اميه، دوباره در ذهن‌هاى مردم، زنده شد و فرياد آه و فغان آنها از ستم حاكمان به هوا برخاست. از سوى ديگر، دشمنى با اهل بيت پيامبر و شيعيان، سنت جارى اجتماع و حكومت شد و روزهاى سخت زندان، اسارت، آوارگى و شهادت سادات علوى دگر باره آغاز گرديد.

با گسترده شدن دامنه‌ى جنايات خلفاى بنى عباس، بسيارى از بزرگان بنى هاشم، دست به قيام زده و يا از بيم جان، به بيابان‌ها و نقاط دور افتاده پناه بردند و يا از آنجا كه مردم ايران را به ارادت نسبت به خاندان اهل بيت شهرت داشتند، عزم مهاجرت به اين ديار نسبتا امن را كردند تا شايد كه از چنگال مأموران خون‌آشام عباسى رهايى يابند[2].

از مرگ مأمون و به قدرت رسيدن برادرش معتصم، در سال دويست و هجده هجرى به اين سو، خلافت عباسيان رو به افول گذاشت و ضعف مديريت، تغيير پى‌درپى خلفا، و ظلم و ستم‌هاى بى‌اندازه‌ى آنان، زمينه‌هاى بروز آشوب در گوشه‌وكنار سرزمين پهناور اسلامى را فراهم آورد[3]؛ بنابراين يكپارچگى جهان اسلام به تدريج برهم خورد و دولت‌هاى مستقل ديگرى در كنار دولت مركزى تشكيل شد به نحوى كه در قرن چهارم هجرى بنى عباس در

[1] - رجوع كنيد به: تاريخ يعقوبى؛ ج 2؛ ص 366؛ شيخ طوسى؛ اخبار معرفة الرجال؛ ص 282.

[2] - عادل اديب؛ زندگانى تحليلى پيشوايان ما؛ ترجمه‌ى اسد الله مبشرى؛ صص 185- 183.

[3] - ابو الفرج اصفهانى؛ مقاتل الطالبيين؛ ص 395؛ تاريخ يعقوبى؛ ج 2؛ ص 495.