زمان جامعه شيعه شاهد بروز تحولات فرهنگى و سياسى و اجتماعى بسيارى بود.

عصر غيبت كبرى كه دوره سوم تاريخ تشيع تلقى مى‌شود، با مدت زمان بسيار طولانى‌تر نسبت به ادوار پيشين، ظرفى براى تجربه‌ها و دستاوردهاى گوناگون در جامعه شيعه بوده است.

هريك از اين دوره‌ها به سبب دارا بودن ويژگى‌هاى خاص، كه آن‌ها را از دوره‌اى ديگر متمايز مى‌سازد، حائز اهميتند. در اين ميان به نظر مى‌رسد كه دوره غيبت صغرى اهميت ويژه‌اى داشته باشد؛ هم از آن‌رو كه دوره ميانى عصر حضور ائمه و دوره غيبت كبرى، و ظرف زمانى براى انتقال از يك موقعيت اجتماعى به موقعيتى جديد به شمار مى‌رود و هم به اين لحاظ كه در اين دوره على‌رغم كوتاهى زمانش، تحولات بسيارى در اوضاع سياسى، اجتماعى و فرهنگى جامعه شيعى پديد آمد و دستاوردهاى شگرفى عايد شيعيان شد كه زمينه‌ساز فعاليت‌هاى گسترده آنان در عصر غيبت كبرى گرديد، از اين جهت بررسى تاريخى اين دوره، علاوه بر آشنايى با اين تحولات، فعاليت‌ها و دستاوردها و چگونگى توسعه و تكامل نسبى جامعه و فرهنگ تشيع، مى‌تواند در جهت پاسخ‌گويى به سؤالات و شبهاتى كه در خصوص تاريخ و فرهنگ شيعه قابل طرح است و نيز بهره‌گيرى از تجربيات جامعه شيعه در اين دوره و به كارگيرى آن‌ها، ما را يارى كند.

در نوشتار حاضر سعى شده است تا براساس اطلاعات تاريخى قابل اعتماد و معتبر، اوضاع سياسى، اجتماعى و فرهنگى اين دوره معرفى گردد و بدين منظور ساختار كتاب به‌گونه‌اى ترتيب يافته است كه تمامى مباحث ضرورى را در خود جاى مى‌دهد. در دو فصل نخست با طرح مباحثى مقدماتى، سعى شده تا زمينه ورود به اصل بحث فراهم گردد، از اين‌رو فصل اول به بحث‌هايى درباره مسأله غيبت و مشكلات آن، و تلاش‌هاى امامان عليهم السّلام جهت زمينه‌سازى در جامعه شيعه‌