مقدمه‌

تشيع در طول تاريخ خود، ادوار پرفراز و فرودى را پشت‌سر نهاده است كه هريك از آن‌ها، بخشى از روند تكامل تاريخى جامعه شيعه را تشكيل مى‌دهند و در هر دوره بسته به شرايط و موقعيت‌هاى سياسى و اجتماعى حاكم بر جهان اسلام، بعد يا ابعادى از فرهنگ و تاريخ شيعه، رشد و تعالى يافته است. در يك تقسيم‌بندى كلى تاريخ تشيع را به سه دوره مى‌توان تقسيم نمود، هرچند به لحاظ زمانى ميان آن‌ها تناسبى به چشم نمى‌خورد؛ برخى كوتاهند و زودگذر و بعضى طولانى و بلندمدت، و نيز به لحاظ اهميت و تأثيرگذارى‌شان بر روند تكامل نسبى فرهنگ شيعه نيز متفاوتند. نخستين دوره تاريخى، دوره حضور ائمه عليهم السّلام است كه حدود دويست و پنجاه سال به طول انجاميد و بى‌شك اين دوره در شكل‌گيرى فرهنگ شيعه بيشترين تأثير را به خود اختصاص داده است و در واقع دستاوردهاى فرهنگى اين دوره، كه حاصل تلاش‌ها و تعليمات امامان عليهم السّلام بوده، بن‌مايه فعاليت‌هاى فرهنگى شيعيان در ادوار بعدى، و سرمايه تشيع اصيل گرديد.

دوره دوم، عصر آغاز غيبت امام دوازدهم و دوره نائبان خاص است كه به مدت شصت و نه سال به درازا كشيد و از آن به عصر غيبت صغرى ياد مى‌شود. در اين‌