كه به مناسبت چهلم فاجعه قم انتشار داد، ديگربار بر سوءنيت رژيم تأكيد كرد.[1]

اين تحولات كه هم‌زمان با ماه محرم بود، با سخنرانى امام‌خمينى در عصر عاشوراى قم تشديد شد. در اين سخنرانى، امام‌خمينى ضمن فريب خواندن انقلاب سفيد، شاه را «مرتجع سياه» ناميد كه با حمايت از اسرائيل، احكام اسلام را در خطر قرار داده است.

به دنبال اين سخنان، امام‌خمينى در شب 12 محرم (15 خرداد 42) دستگير و به زندان منتقل شد كه اين امر واكنش‌هاى مردمى گسترده‌اى را درپى داشت و قيام 15 خرداد را شكل داد؛ قيامى كه به كشته و مجروح شدن چندين هزار نفر- در شهرهاى تهران، قم و ورامين- و دستگيرى شمارى از علما و مراجع انجاميد.[2]

كشتار 15 خرداد موضع علما را شدت بخشيد. رژيم نيز تبليغات خود را عليه علما افزايش داد و شاه و رسانه‌هاى ارتباطى نيز با رهنمود ساواك مى‌كوشيدند مالكان را محرك علما، و از سويى انگيزه علما را مخالفت با اصلاحات ارضى و اصلاحات اجتماعى شاه معرفى نمايند.[3]

در مجموع اين تحولات بيانگر آن بود كه امام و فقهاى ديگر به‌شدت نگران جريان سياسى- فكرى حاكم بر كشور بودند. به نظر آنان، اين جريان درصدد وابسته كردن ايران و تخريب سياست، فرهنگ و اقتصاد كشور از طريق اقدامات خلاف قانون و مستبدانه بود. به‌همين روى آنان در مهم‌ترين گام، در سنگر حمايت از قانون به مبارزه با اقدامات خودسرانه شاه (همچون رفراندوم) پرداختند و از او خواستند از اقدامات خلاف قانون دست بردارد.

سه. مبارزه با كاپيتولاسيون‌

يكى ديگر از مسائلى كه منجر به موضع‌گيرى صريح امام‌خمينى در مقابل رژيم شد، تصويب لايحه كاپيتولاسيون يا مصونيت سياسى و كنسولى براى اتباع امريكايى در ايران بود. رژيم شاه در راستاى تقويت حضور نيروهاى امريكايى در ايران، به برداشتن موانع حقوقى و قانونى براى حضور آنها در ايران و تضمين امنيت و مطلق‌العنان بودن آنها اقدام نمود و در همين‌

[1]. همان، ص 411.

[2]. مركز اسناد انقلاب اسلامى، اسناد انقلاب اسلامى، ج 1، ص 128.

[3]. محمدرضا پهلوى، پاسخ به تاريخ، ص 177.