اين اعتبارات سه‌گانه‌اى كه شما براى ماهيت ذكر كرده‌ايد،از اعتبارات و ملاحظات ذهن ماست و جايگاهش فقط در ذهن است و هيچ‌گاه در خارج يافت نمى‌شود؛آن‌گاه اگر ماهيت،به ملاحظۀ يكى از اين اعتبارات،موضوع واقع شود و بخواهيم حكمى را براى او ثابت كنيم:

اولا يلزم كه جميع قضايايى كه محمول‌شان از عوارض خارجى است،قضاياى ذهنيه باشند چون ماهيت مقيدا به اين قيود ظرفش ذهن است و در خارج يافت نمى‌شود، درحالى‌كه بخش عمدۀ قضايا،قضاياى خارجى و حقيقى است و تنها قضاياى خارجى منحصر مى‌شود به حمل ذاتيات بر ذات كه در آنجا ماهيات من حيث هى ملاحظه شده و قطع‌نظر شد از امور خارجى و آن اعتبارات ثلاثه را ندارد.

و ثانيا يلزم كه امتثال تكاليف،محال و ممتنع باشد به جهت اينكه ظرف امتثال، خارج است و ظرف ماهيت،مقيد به يكى از اين اعتبارات ذهن است و محال است در خارج پيدا شود،فيستحيل امتثال التكاليف.

و هذا الاشكال وجيه.

جناب مصنف از اين اشكال مهم جواب مى‌دهند به اينكه:ما گفتيم«در مورد حمل امور خارجى بر اين ماهيت،آن را نسبت به آن امر خارجى مقايسه كنيم و حين المقايسه،از سه حال خارج نيست:يا اين ماهيت،نسبت به آن امر خارجى،بشرط شىء اخذ مى‌شود يا بشرط لا و يا لا بشرط».

اين گفتۀ ما سه احتمال دارد:

احتمال اول:يحتمل مراد ما اين باشد كه تمام الموضوع براى اين حكم و محمول، مجموع مركب از مقيد و قيد است.يعنى ماهيت و اين امر خارجى،مثلا«المجتهد بشرط كونه عادلا»موضوع است لجواز التقليد؛يا«المؤمن لا بشرط كونه عادلا او فاسقا»موضوع جواز سلام است.

احتمال دوم:يحتمل مراد اين باشد كه تمام الموضوع از براى حكم،همان قيد و اعتبار باشد اما نفس ماهيت،هيچ‌كاره است؛همه‌كاره،همان اعتبار بشرط شىء يا بشرطى يا بشرطلايى است.