ابن ناعمه

اِبْنِ ناعِمه، عبدالمسیح ‌بن عبداللّه حمصی ناعمی، مترجم مسیحی آثار فلسفی ارسطو در سده‌های 2 و 3 ق / 8 و 9 م. از زندگی او هیچ اطلاعی در دست نیست و با آنکه از مترجمان دورۀ اوج ترجمه به‌شمار رفته و با کسانی چون کندی هم‌عصر بوده است، نویسندگان متقدم متعرض شرح حال او نشده‌اند. از نسبت او معلوم می‌شود که خود یا پدرانش اهل حمص بوده‌اند. برخی از نویسندگان معاصر او را از مترجمان عصر خلافت مأمون و معتصم دانسته‌اند (اولیری، 217؛ دبور، 36؛ GAL, I / 222؛ ووستنفلد، 18). به نظر می‌رسد که وی هم از یونانی به سریانی و هم از سریانی به عربی ترجمه می‌کرد (ابن‌ندیم، 244، 249) و ابن ابی‌اصیبعه ترجمۀ او را متوسط نزدیک به خوب دانسته است (1 / 204). ترجمه‌های او از این قرار است:
1. اثولوجیا (تئولوگیا) در الهیات منسوب به ارسطو، که بنا بر تحقیقات والنتین روزه در 1883 م معلوم شد که این کتاب اصلاً از فلوطین، فیلسوف نوافلاطونی اسکندرانی و بخشی از کتاب تُساعات او بوده است. چنانکه فصولی از همین کتاب به نام رسالة فی‌العلم الالٰهی به فارابی منسوب شده است (بدوی، 2-4؛ نیز نک‌ : اولیری، همانجا؛ دبور، 37). اثولوجیا در 1882 م به کوشش دیتریتسی در برلین و 1315 ق در حاشیۀ کتاب قبسات میرداماد در تهران، همچنین در 1356 ش، مجدداً در تهران به کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی طبع و انتشار یافت. چاپ کامل آن به وسیلۀ عبدالرحمن بدوی در 1955 م در قاهره و در 1977 م توسط وکالة ‌المطبوعات کویت مجدداً منتشر شده است. 2. سماع طبیعی ارسطو، به تفسیر یحیی نحوی که 4 مقالۀ نخست را قسطابن لوقا و 4 مقالۀ بعدی را ابن‌ناعمه به عربی ترجمه کردند (ابن‌ندیم، 250)؛ 3. الکلام علی سوفسطیقا. این کتاب را ابن‌ناعمه به سریانی ترجمه کرد و ابراهیم ‌بن بکس آن را به عربی باز گردانید و تنقیح کرد، کندی فیلسوف آن را شرح کرد (همو، 249). نسخه‌ای از این اثر در پاریس موجود است (دوسلان، شم‌ 2346).

مآخذ

ابن ‌ابی اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون ‌الانبیاء، به کوشش آوگوست مولر، قاهره، 1299 ق / 1882 م؛
ابن‌ندیم، الفهرست، به کوشش فلوگل، لایپزیک، 1871 م؛
اولیری، دلیسی، علوم ‌الیونان، ترجمۀ وهیب کامل، قاهره، 1962 م؛
بدوی، عبدالرحمن، افلوطین عندالعرب، کویت، 1977 م؛
دبور، ت. ج.، تاریخ ‌الفلسفة فی‌الاسلام، ترجمۀ عبدالهادی ابوریده، قاهره، 1948 م؛
نیز:

De Slane;
GAL;
Wüstenfeld, F., Geschichte der arabischen Ärzte und Naturforscher, Hildesheim, 1978.

سیدجعفر سجادی