تا كنون به بحث و بررسى نظريه‌هاى مربوط به مسلك ناسازگارگرايان اختيارگرا[1] پرداختيم اكنون به بحث و بررسى مسلك دوّم در اين زمينه مى‌پردازيم:

2. مسلك سازگارگرايان جبرگرا «مكتب سازگارگرايان»[2]

در آغاز بحث پيرامون نظريات فلسفى معاصر مغرب زمين در زمينه آزادى و علّيّت گفتيم: مهمترين مسلك‌هاى فلسفى معاصر غرب در سه جريان خلاصه مى‌شوند:

1. مسلك ناسازگارگرايان اختيارگرا[3]؛

2. مسلك سازگارگرايان جبرگرا[4]؛

3. مسلك ناسازگارگرايان جبرگرا[5].

در بحث پيشين نظريات ناسازگارگرايان اختيارگرا را تبيين و سپس نقد كرديم در اين بحث به نظريات سازگارگرايان جبرگرا مى‌پردازيم.

سازگارگرايان معتقدند ميان آزادى انسان و جبر تضادى وجود ندارد، و اينكه برغم حاكميت عمومى قانون جبر علّى و فراگيرى آن بطورى كه شامل رفتارهاى آزادانه انسان نيز مى‌شود، معذلك انسان از آزادى كامل بهره‌مند است و از مسئوليت كامل نسبت به رفتار خويش برخوردار است، و هيچگونه منافات و تضادى ميان آزادى و مسئوليت انسان از يكسو و حاكميت قانون جبر علّى از سوى ديگر وجود ندارد.

اين ديدگاه فلسفى تشابه نزديكى با ديدگاه فلسفى فلاسفه اسلامى بويژه فلاسفه حكمت متعاليه صدرائى دارد.

در گذشته بطور مشروح بيان كرديم كه فلاسفه اسلامى بويژه صدر المتألهّين مصرّانه معتقدند كه مسئوليت و آزادى انسان نه تنها با قانون جبر علّى در تضاد نيست، بلكه قانون جبر علّى تضمين كننده مسئوليت و آزادى انسان است، و بدون آن راهى براى تصوّر مسئوليت و آزادى انسان وجود ندارد.

[1] .Liber tarian Inco mpatibli sts .

[2] .Compat iblists .

[3] .Liberta rian Incompat iblists .

[4] .Compati blist deter minists .

[5] .Incompat iblist determi nists .