همچنانكه امكانات مالى با وجود اموال در نزد شخص محقّق مى‌گردد، با داشتن اموالى در ذمّه ديگران به صورت قرض نيز صادق است، به شرط اينكه وقت اداى قرض رسيده و امكان به دست آوردن آن باشد.

مسأله 13- مراد از توشه، داشتن قدرت مالى جهت هزينه‌هاى سفر حج براى رفت و برگشت و هنگام انجام اعمال آن است. و امّا وسيله نقليّه، هنگامى از امكانات مالى شمرده مى‌شود كه نيازمند به آن باشد، مانند سوار شدن و يا حمل بار و توشه راه؛ بنابراين اگر شخص توانايى داشته باشد كه پياده به حج برود بدون آنكه به سختى و مشقّت بيفتد، مستطيع شمرده مى‌شود و استطاعتش متوقّف بر وجود وسيله نقليه نيست.

مسأله 14- لازم نيست كه مكلف در وطن خود امكانات مالى داشته باشد، بلكه اگر براى تجارت و يا كار به شهرى نزديك ميقات، مثل مدينه منوره مسافرت كند و مالى به دست بياورد كه هزينه‌هاى حج از همانجا را كفايت كند، حجّ بر او واجب مى‌گردد. و همچنين اگر با مشقّت و سختى به محلّى كه نزديك ميقات است مسافرت كند و سپس آنجا مالى به دست آورد كه كفاف هزينه حج را مى‌كند، حج بر او واجب مى‌شود؛ بلكه حتى اگر بعد از اينكه با مشقّت و سختى احرام بسته است، مال كافى براى حج به دست آورد، بايد به ميقات مراجعت نموده و دوباره براى حجّة الاسلام محرم شود، و اگر برگشتن به ميقات ممكن نباشد، در صورتى كه سر راه او ميقات ديگرى باشد، واجب است از آنجا احرام ببندد، و اگر نباشد از محلّ فعلى محرم‌