نشده است، كارى كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح شده بود، 17- كسى كه به گفته دو شخص عادل يا يك شخص موثق كه گفته‌اند صبح شده، يقين پيدا نكند يا خيال كند شوخى كرده‌اند، و كارى كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است، 18- فرد نابينا و امثال او كه به گفته يك شخص موثق- كه گفته است مغرب شده،- افطار كند و بعد معلوم شود مغرب نشده بود، 19- فرد بينايى كه در هواى صاف به واسطه تاريكى يقين كند كه مغرب شده است و افطار نمايد و بعد معلوم شود مغرب نشده بود، 20- روزه‌دارى كه براى خنك شدن يا بدون جهت مضمضمه كند- يعنى آب در دهان بگرداند- و بى‌اختيار آب فرو رود، 21- روزه‌دارى كه با علم به اينكه به واسطه مضمضه بى‌اختيار آب وارد گلويش مى‌شود مضمضه كند و آب وارد گلويش شود، 22- كسى كه در ماه رمضان به خاطر اكراه يا اضطرار يا تقيّه روزه خود را افطار كند، 23- كسى كه به واسطه بيمارى روزه رمضان را نگيرد و بعد از رمضان بيمارى او برطرف شود و بعد از برطرف شدن آن تصميم بر قضاء داشته باشد ولى پيش از قضاء روزه، عذر ديگرى پيدا كند كه نتواند تا رمضان بعد قضاء روزه‌هايش را بگيرد.

مواردى كه علاوه بر قضاء كفاره هم واجب است:

867- مواردى كه علاوه بر قضاء روزه ماه رمضان كفاره هم بر مكلف واجب است، به اعتبار نوع كفاره به سه گروه تقسيم مى‌شوند: 1- مواردى كه علاوه بر قضاء كفاره مخيّره واجب است، 2- مواردى كه علاوه بر قضاء كفاره جمع واجب است، 3- مواردى كه علاوه بر قضاء كفاره مدّ از طعام واجب است.

اول- موارد وجوب قضاء و كفاره مخيّره:

868- اگر روزه‌دار در ماه رمضان از روى علم و عمد، به سبب خوردن يا آشاميدن يا جماع از راه حلال يا استمناء يا رساندن غبار غليظ به حلق روزه خود را باطل كند، قضاء و كفاره مخيّره بر او واجب مى‌گردد.

869- اگر روزه‌دار در ماه رمضان با زن روزه‌دار خود جماع كند، چنانچه زن را مجبور كرده باشد، كفاره روزه خود و كفّاره روزه زوجه‌اش را بايد بدهد؛ و اگر زن را طورى مجبور كرده باشد كه از خود اختيارى نداشته باشد ولى در بين جماع زوجه‌اش راضى شود، احتياط واجب آن است‌