سميع و بصير

خداوند چون جسم مادى نيست طبعاً چشم و گوش هم ندارد ولى شنيدنى‌ها را مى‌شنود و ديدنى را مى‌بيند و علت آن علم خاص كامل اوست كه بدون گوش سميع (شنوا) و بدون چشم بصير (بينا) مى‌باشد و قرآن مجيد مكرراً از اين دو صفت خداوند خبر داده است.

براى اين كه تا حدى شما را به مطلب نزديك كنيم كه گوش و چشم هر چند عادتاً آله ديد و شنيد هستند ولى گاهى ديد و شنيد بغير آن‌ها نيز صورت مى‌گيرد. بايد اين حكايت را براى شما نقل كنم كه در شمال افغانستان مرد كورى به وسيله لمس پوست قره قل بدست، رنگ آن را كه سياه است يا كبود و يا سفيد تشخيص ميداد. كور ديگر در جاده‌هاى قاهره رانندگى مى‌كرد و تصادف نمى‌كرد و امثال اين شواهد زياد است بنابراين در شنيدن و ديدن مى‌شود علم خاص جاى آن دو عضو را بگيرد اما تكلم خدا به معناى به وجود آوردن آواز و كلام در يك جسم ديگر است، مثلًا خداوند حرف را در درخت آفريد كه موسى آن آواز را شنيد.

خداوند اول و آخر ندارد

موجودات مادى هر كدام از خود اول و آخرى دارد. افراد انسان، حيوانات، درختان، گياهان هر كدام دوره خاصى دارند كه مى‌آيند و مى‌روند، كره زمين ما به عقيده لاپلاس و غيره از كره خورشيد جدا شده‌