و غنا و حضب‌ فَمِنَ اللَّهِ‌ پس از خدايست چه منعم حقيقى او است و نعمت همه منعمان موقوفست بر نعمت او ما شرطيه يا موصوله متضمن معنى شرط است باعتبار اخبار نه حصول چه استقرار نعمت به ايشان سبب اخبار است بآنكه از خداست نه سبب حصول آن از او ثُمَّ إِذا مَسَّكُمُ الضُّرُّ پس چون برسد بشما سختى چون مرض و فقر و قحط فَإِلَيْهِ تَجْئَرُونَ‌ پس بدو ميناليد و تضرع و زارى بدرگاه او ميكنيد جؤار رفع صوتست در دعا و استغاثه‌ ثُمَّ إِذا كَشَفَ الضُّرَّ پس چون بردارد آن سختى را كه از وى ميناليد عَنْكُمْ‌ از شما إِذا فَرِيقٌ مِنْكُمْ‌ آن گاه گروهى از شما يعنى كفار بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ‌ بپروردگار خود شرك آورند بعبادت غير او اين در صورتيست كه خطاب عام باشد و اگر خاص باشد بمشركان پس من براى بيان خواهد بود كانه قال فاذا فريق و هم انتم و ميتواند بود كه من براى تبعيض باشد به اين وجه كه بعضى از ايشان از آن اعتبار گرفته ايمان آورند كقوله‌ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ يعنى چون آن بلا از كفار دفع شود بعضى ايمان آرند و برخى بر كفر خود راسخ شوند محققا گفته‌اند كه اين جا شرك ملاحظه اسبابست يعنى از سبب غافل شده هر چيزى را از وصول عطا و رد بلا بسببى باز بندند لِيَكْفُرُوا تا كافر شوند و كفران ورزند بِما آتَيْناهُمْ‌ بآنچه داده باشيم ايشان را از نعمت و كشف محنت‌ فَتَمَتَّعُوا امر بر سبيل تهديد است يعنى پس خوريد اى كافر نعمتان و دو سه روز كام خود برداريد و از دنيا بهره برداريد فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ‌ پس زود باشد كه بدانيد عاقبت امر خود را اين آيه سخت‌ترين وعيد است مر كافران را وَ يَجْعَلُونَ‌ و ميگردانند يعنى مقرر ميكنند اين كافران‌ لِما لا يَعْلَمُونَ‌ براى آنها كه نميدانند و از ذوى العقول نيستند يعنى بتان كه ايشان را عقلى نيست بجهة آنكه جمادند و يا براى آنچه نميدانند و علم به آن ندارند و از شفاعت اصنام تعيين ميكنند براى ايشان‌ نَصِيباً مِمَّا رَزَقْناهُمْ‌ بهره از آنچه بديشان داده‌ايم از كشتها و چهارپايان كقوله‌ وَ جَعَلُوا لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ الْحَرْثِ وَ الْأَنْعامِ نَصِيباً الى اخر الايه و بيان اينكلام در سوره انعام گذشته و حقتعالى بر ايشان رد كرده فرموده كه‌ ما جَعَلَ اللَّهُ مِنْ بَحِيرَةٍ الاية تَاللَّهِ لَتُسْئَلُنَ‌ سوگند بخدا كه پرسيده خواهيد شد روز قيامت‌ عَمَّا كُنْتُمْ تَفْتَرُونَ‌ از آن چيز كه هستيد افترا ميكنيد و دروغ بر ميبافيد كه بتان خدايانند و ما بنصيب زرع و انعام بديشان تقرب ميكنيم اين وعيد و تهديد كفار است به اين عمل‌ وَ يَجْعَلُونَ‌ و مى‌گردانند و