اينمعنى و وجوه مختلفه در آن در سوره البقره مذكور شد و اينوجه كه مذكور شد جواب كسى است كه گويد صدور لفظ كن از حقتعالى از دو حال بيرون نباشد يا در حال عدم مقدور گويد و يا در حال وجود آن اگر در حال وجود گويد تحصيل حاصل باشد و اگر در حال عدم گويد خطاب با معدوم بى‌صورت باشد و از حكيم نالايق و محض خطا باشد وَ الَّذِينَ هاجَرُوا و آنان كه بريدند از اوطان خود فِي اللَّهِ‌ در گذاردن حق و براى رضاى او مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا از پس آنكه ستمديده شده بودند مراد اصحاب و احباب حضرت رسالت (ص) اند كه بجهت ستمكارى قريش بر ايشان بحبشه هجرت كردند حقتعالى مى فرمايد كه اين مهاجران‌ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ‌ هر آينه جاى دهم ايشان را فِي الدُّنْيا در اين سرا حَسَنَةً بلدة نيكويى يعنى مدينه معظمه على ساكنها الصلاة و السلام و گفته‌اند غنيمتى نيكو وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ و هر آينه مزد آخرت مر ايشان را أَكْبَرُ بزرگتر است از حطام دنيوى و امتعه فانيه آن يا از غنيمتهايى كه در دنيا بدست ايشان در آيد لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ‌ ضمير راجع بكفار است و جزاى شرط محذوف يعنى اگر باشد كفار كه بدانند آن چيزى را كه حقتعالى براى مهاجرين آماده كرده از خير دارين موافقت ايشان كنند و يا راجع بمهاجرينست يعنى اگر اهل هجرت بدانند آنچه براى ايشان مدخر است از خير دنيا و عقبا در اجتهاد افزايند و در بلاياى و بعد اوطان صابر باشند بعد از آن صفت مهاجران ميكند كه‌ الَّذِينَ صَبَرُوا مهاجران آنانند كه صبر كردند بر مفارقت وطن و آزار كفار وَ عَلى‌ رَبِّهِمْ‌ و بر پروردگار خود يَتَوَكَّلُونَ‌ توكل ميكنند و كار خود را بدو تفويض مى‌نمايند آورده‌اند كه قريش گفتند خداى تعالى از آن بزرگوارتر است كه بشر را بپيغمبرى فرستد بلكه ملائكه را مبعوث گرداند تا خلق را بدو دعوت كنند حقتعالى رد قول ايشان كرده فرموده كه‌ وَ ما أَرْسَلْنا و نفرستاديم ما برسالت‌ مِنْ قَبْلِكَ‌ پيش از فرستادن تو إِلَّا رِجالًا مگر مردانى را از آدميان كه بزبان ملائكه يوحى إليهم وحى فرستاده مى‌شد بايشان حفص بصيغه متكلم مى‌خواند يعنى بواسطه فرشتگان وحى ميفرستاديم بر ايشان ملخص سخن آنست كه سنت الهى و عادت ربانى جارى شده كه بشر را برسالت فرستد نه ملك را چنان كه كفار ميگويند فَسْئَلُوا پس بپرسيد أَهْلَ الذِّكْرِ اهل كتاب را يعنى علما و مورخان خود را كه باخبار امم ماضيه عالم‌اند تا شما را از اين اعلام كنند و يا مراد اهل كتاب‌اند و اين قول مجاهد و ابن عباس و جابر است و محمد بن مسلم از ابو جعفر (ع) روايت كرده كه آن حضرت فرمود كه‌

نحن اهل الذكر