كه در اينها لَآياتٍ‌ هر آينه علامتها و دليلها است بر وحدانيت صانع حكيم‌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ‌ مر گروهى را كه تعقل كنند ذكر تفكر در اول و ذكر تعقل در اينجا جهت آنست كه چون در احوال نباتات خالى از خفايى نيست ذكر مناسب تفكر است و در اين دلالات كه بغايت ظاهر است مناسب ذكر عقل‌ وَ ما ذَرَأَ عطفست بر ليل يعنى ديگر رام گردانيد آن چيزى را كه آفريده است‌ لَكُمْ‌ براى نفع شما فِي الْأَرْضِ‌ در زمين از هر چه بدان محتاجيد يعنى آسان گردانيد براى شما نفع گرفتن بدانها از مطاعم و مشارب و ملابس و مراكب و مناكح و امثال آن از ساير حيوانات و نباتات و معدنيات‌ مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ‌ در حالتى كه مختلفست هيئات و اشكال و اصناف آن‌ إِنَّ فِي ذلِكَ‌ بدرستى كه در اختلاف مخلوقات از روى طبايع و هيئات و مناظر و خواص‌ لَآيَةً هر آينه دلالتست و نشانه بر قدرت صانع حكيم و وحدانيت او لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ‌ گروهى را كه ياد كنند و در آن تامل نمايند وَ هُوَ الَّذِي‌ و اوست آنكه بقدرت كامله‌ سَخَّرَ الْبَحْرَ مسخر گردانيد دريا را بحيثيتى كه متمكنيد بر ارتفاع بدان يكى آنكه در او صيد كنيد لِتَأْكُلُوا مِنْهُ‌ تا بخوريد از آن‌ لَحْماً طَرِيًّا گوشت تازه را يعنى ماهى وصف آن بطراوت بجهة آنست كه ارطب لحوم است و اسرع بفساد تا مسارعة كنند باكل آن و از اين اظهار قدرتست در خلق آنچه گوشت عذب طريرا از آب شور ايجاد فرموده و باجماع فقها مراد بآن ماهى است كه ذى فلس باشد چه غير ذى فلس حرام است باتفاق‌ وَ تَسْتَخْرِجُوا و ديگر غوص ميكنيد در او تا بيرون آريد مِنْهُ‌ از آن‌ حِلْيَةً تَلْبَسُونَها پيرايه كه پوشيد يعنى استخراج ميكنيد آنچه از آن پيرايه ميسازيد چون لؤلؤ و مرجان كه مى‌پوشند آن را زنان شما و چون تزيين نساء براى رجال باشد پس بجهت اين حليه را برجال نسبت داد وَ تَرَى الْفُلْكَ‌ و مى‌بينى كشتيها را مَواخِرَ راننده و شكافنده آب‌ فِيهِ‌ در دريا اشتقاق آن از مخر است كه بمعنى شق ماء است و گويند آن صورت جريان سفينه است‌ وَ لِتَبْتَغُوا و ديگر تسخير بحر كرد مر شما را براى آنكه بجوئيد بر كوب در كشتى‌ مِنْ فَضْلِهِ‌ از سود كه سبب سعة رزقست‌ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ‌ و شايد كه شكر گوئيد خداى را بر نعمة تسخير دريا و ترتيب كشتى و اينكه تخصيص اين نعمة كرده به تعقيب شكر بجهة آنست كه اقوى است در باب انعام از حيثيت آنكه مهالك را سبب انتفاع و تحصيل معاش گردانيده صاحب كشف الاسرار