است مقيد باجرام است و اگر استثنا از ضمير مجرمين باشد متصل خواهد بود و تقدير آنكه (انا ارسلنا الى قوم اجرم كلهم الا ال لوط منهم) يعنى فرستاده شده‌ايم بگروهى كه همه مجرمند مگر آل لوط از ايشان تا هلاك كنيم مجرمان را و نجات دهيم آل لوط را و يدل عليه قوله‌ إِنَّا لَمُنَجُّوهُمْ أَجْمَعِينَ‌ بدرستى كه ما نجات دهندگانيم ايشان را همه‌

إِلَّا امْرَأَتَهُ‌ مگر زن او را قَدَّرْنا إِنَّها قضا كرديم ما آن را كه آن زن‌ لَمِنَ الْغابِرِينَ‌ از بازماندگان باشد در شهرستانها براى عذاب اسناد كردن ملائكه تقدير را بخود با آنكه فعل اللَّه است از جهت قرب و اختصاص تواند بود فَلَمَّا جاءَ پس آن هنگام كه آمدند آلَ لُوطٍ بخانواده لوط الْمُرْسَلُونَ‌ فرستاده شدگان‌ قالَ‌ گفت لوط إِنَّكُمْ‌ بدرستى كه شما قَوْمٌ مُنْكَرُونَ‌ گروهى بيگانگانيد يعنى شما را نمى‌شناسم و ميترسم كه از شما بمن شرى برسد قالُوا گفتند ما بيگانه نه‌ايم و از ما ضرر بتو متوقع نيست‌ بَلْ جِئْناكَ‌ بلكه آمده ايم بتو بِما كانُوا بآن چيزى كه بودند قوم تو كه از روى كفر و عناد فِيهِ يَمْتَرُونَ‌ در آن شك ميكردند يعنى آمده‌ايم بعذابى كه ايشان را بآن وعده داده بودى‌ وَ أَتَيْناكَ بِالْحَقِ‌ و آورده‌ايم بتو راستى را يعنى عذاب ايشان را كه حق است و متيقن الحصول‌ وَ إِنَّا لَصادِقُونَ‌ و بدرستى كه ما راستگويانيم در آن چيز فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ‌ پس بيرون بر از اين شهر اهل خود را بشب‌ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ‌ بپاره كه از شب بگذرد وَ اتَّبِعْ أَدْبارَهُمْ‌ و برو از پس ايشان يعنى همه كسان خود را پيش انداز و در عقب ايشان برو تا بشتاب تمام آنها را از اين شهر دور كنى‌ وَ لا يَلْتَفِتْ‌ و بايد كه باز پس ننگرند مِنْكُمْ أَحَدٌ يكى از شما تا هول عذاب را نبيند وَ امْضُوا حَيْثُ تُؤْمَرُونَ‌ و برويد از آنجا كه فرموده شده‌ايد يعنى بشام يا مصر يا صفرا كه شهرستان پنجم است و اهل آن هلاك نخواهند شد وَ قَضَيْنا إِلَيْهِ‌ و حكم كرديم ما و وحى فرستاديم بسوى او ذلِكَ الْأَمْرَ آن كار را كه تفسيرش اينست كه‌ أَنَّ دابِرَ هؤُلاءِ بدرستى كه بنياد اينگروه‌ مَقْطُوعٌ‌ بريده و بركنده شده است‌ مُصْبِحِينَ‌ در حالتى كه بصبح درآيند يعنى قوم تو در سحر مستاصل خواهند شد كه يكى از ايشان باقى نماند اين مالست از هؤلاء و در ذكر ابهام و تفسير آن بعد از آن تفخيم امر است و تعظيم آن و چون قضينا متضمن وحى است از اين جهت بالى متعدى گشته‌