الْأَمَلُ‌ و مشغول گرداند ايشان را آرزو يعنى توقع طول عمر و استقامت حال ايشان را باز دارد از استعداد معاد و تفكر در آمال‌ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ‌ پس زود باشد كه بدانند عاقبت و وخامت كردار و گفتار خود را و آن در روز عرض اكبر باشد غرض اقناط رسولست از ايمان ايشان و ايذان بآنكه ايشان از اهل خذلانند و عدم نفع نصح ايشان بعد از اشتغال ايشان بآنچه نفعى نرساند بآخرت بلكه عين ضرر آخرت باشد و اين متضمن الزام حجتست و تحذير از ايثار تنعم و آنچه مؤدى بطول املست و وجوب قصر همت بر امور آخرت و استعداد موت بمسارعت بتوبه و اشتغال بطاعت و از امير صلوات اللَّه عليه مرويست كه‌

ان اخوف ما اخاف عليكم اثنان اتباع الهوى و طول الامل فان اتباع الهوى يصد عن الحق و طول الامل ينسى الآخرة

من بر شما از دو چيز ميترسم پيروى هواى نفس و درازى امل چه پيروى هوا باز ميدارد بنده را از حق و درازى امل آخرت را از ياد او ميبرد وَ ما أَهْلَكْنا و ما هلاك نكرديم‌ مِنْ قَرْيَةٍ هيچ ديهى را إِلَّا وَ لَها مگر كه مر هلاكت ايشان را كِتابٌ مَعْلُومٌ‌ زمانى مقدر بوده نوشته و ثبت گشته در لوح محفوظ كه مهلت ايشان چند باشد و هلاك ايشان كى باشد مستثنى كه جمله اسميه است صفت قريه است و اصل عدم دخول و او برانست كقوله‌ إِلَّا لَها مُنْذِرُونَ‌ لكن چون صورت آن مشابه صورت حالست و او در او داخل شده بجهت تاكيد لصوق او بموصوف‌ ما تَسْبِقُ‌ پيشى نگرفتند مِنْ أُمَّةٍ هيچ گروهى‌ أَجَلَها مدت هلاك خود را وَ ما يَسْتَأْخِرُونَ‌ و باز پس نماندند از آن يعنى هلاك نشدند نه پيش از وقت مقدور و نه بعد از اجل مقرر تذكير ضمير يستاخرون كه راجع بامة است بجهت حمل آنست بر معنى پس بايد كه كفار از امهال من مغرور نشوند چه لا محاله نزول عذاب در وقت مكتوب مقدر بايشان خواهد رسيد وَ قالُوا و گفتند كفار عرب‌ يا أَيُّهَا الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ‌ اى آن كس كه فرود آمده است بر او الذِّكْرُ قرآن‌ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ‌ بدرستى كه تو ديوانه كه ما را از نقد بنسيه ميخوانى اين كلام را بطريق تهكم و استهزاء ميگفتند چه اعتقاد بنزول ذكر و نسبت جنون با هم راست نيايد و نداى ايشان پيغمبر را بعنوان رسول و نبى نيز بر سبيل تهكم است و نظير اينست قول فرعون كه‌ إِنَّ رَسُولَكُمُ الَّذِي أُرْسِلَ إِلَيْكُمْ لَمَجْنُونٌ‌ و حقيقة معنى آنست كه قول تو در دعوى نبوت و نزول كتاب بر تو از مقول مجانين است‌ لَوْ ما تَأْتِينا تركيب لو با ما مانند تركيب ان است با لا و آن از براى دو معنى موضوعست يكى براى امتناع شي‌ء نزد وجود غير آن و ديگر براى تخصيص كقوله تعالى‌ لَوْ لا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ فَيَكُونَ مَعَهُ نَذِيراً يعنى چرا نمى‌آرى بما