باشد بجهت آنكه فرع اسم جنس است كه كسب استغراق از اضافه كرده يعنى شاخهاى بلند آن بغايت ارتفاع رسيده‌ تُؤْتِي أُكُلَها مى‌دهد ميوه خود را كُلَّ حِينٍ‌ در هر وقتى كه خدا حكم كرده بميوه دادن و بر آن تقدير كه درخت خرما باشد گفته‌اند كه حين ششماه است از وقت شكوفه او تا پخته شدن و رسيدن يعنى در اين مدت از بسر و رطب و ثمر نفع ميدهد بِإِذْنِ رَبِّها باراده و تكوين آفريدگار و پروردگار آن‌ وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ‌ و ميزند خداى مثلها را يعنى بيان ميكند لِلنَّاسِ‌ براى مردمان‌ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ‌ شايد كه ايشان دريابند زيرا كه مثل تصوير معانى است در آينه افهام و نزديك گردانيدن معقول محسوس محصل معنى اين مثل آنست كه هم چنان كه درخت در زمين ثابت و راسخ گشته و عروق بزير زمين رسانيده آب از آن ميخورد و شاخ آن در رفعت و بلندى سر باوج كشيده هم چنين معنى كلمه شهادت در دل مؤمن ثابت و راسخ شده و آب از سرچشمه تصديق ميخورد و فرع او كه گفتار است بزبان چون از زبان آيد بآسمان رسد بدون حاجبى و مانعى لقوله‌ إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ‌ و در تفسير كاشفى آورده كه حقتعالى تشبيه كرده درخت ايمان را كه اصل آن در دل مؤمن ثابتست و اعمال او بجانب اعلى عليين مرتفع و ثواب در هر زمانى بدو و اصل بدرخت خرما كه بيخ آن مستقر است در منبت خود و فرع آن متوجه بجانب علو و نفع آن در هر وقت رسنده بخلق و در حديث نبوى (ص) وارد شده كه‌

مثل الاسلام كشجرة ثابته الايمان باللَّه اصلها و الصلاة الخمس جذعا و الزكاة فرعها و صيام شهر رمضان لحاؤها و حسن الخلق ورقها

مثل اسلام چون درختى است رسته اصل آن ايمانست بخدا و تنه آن پنجگانه است و زكاة شاخ آنست و روزه رمضان پوست آنست و خوشخويى برگهاى آن ابن عباس از رسول خدا (ص) روايت كرده كه‌

ان للَّه عمودا من نور اسفله تحت الارض السابع و راسه تحت العرش فاذا قال العبد اشهد ان لا اله الا اللَّه و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اهتز العرش و تحرك العمود فيقول اللَّه عز و جل اسكن فيقول كيف اسكن و انت لم تغفر لقائلها حقتعالى گويد يا ملائكتى و سكان سماواتى اشهد انى قد غفرت له‌

و اين حديث در صحيفه رضويه نيز مسطور است اهل تحقيق گفته‌اند كه حكمت در تشبيه اسلام و ايمان به درخت از آنجاست كه درخت تمام نباشد الا بسه چيز عرقى ثابت و اصلى قايم و فرعى عالى هم چنين اسلام و ايمان بسه چيز تمام شود (تصديق بالقلب و اقرار باللسان و عمل بالاركان) بيانش قول امام رضا است از اباء گرام خود كه امير المؤمنين (ع) از رسول (ص) پرسيد فرموده كه‌

الايمان معرفة بالقلب و اقرار باللسان و عمل بالاركان‌

روايت ديگر از رسول (ص)

مثل هذا الذين كمثل شجرة ثابته الايمان اصلها و