و همچنين در روز قيامت‌ لا يَقْدِرُونَ‌ قادر نباشند كافران‌ مِمَّا كَسَبُوا از آنچه كرده‌اند در دنيا عَلى‌ شَيْ‌ءٍ بر هيچ چيز و هَباءً مَنْثُوراً كشته مطلقا اثرى از ثواب آن پيدا نه بجهت آنكه اعمال ايشان بر وفق قربة نبوده باشد تا ثوابى بر آن مترتب شود ذلِكَ‌ آن ضلال يا پنداشت ايشان كه نيكويى كرده‌اند هُوَ الضَّلالُ الْبَعِيدُ آنست گمراهى دور يعنى در غايت بعد از راه حق و مثل اينست آيه‌ وَ قَدِمْنا إِلى‌ ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً در اين آيه دلالت واضحه است بر بطلان قول مجبره زيرا كه اضافه عمل بايشان كرده و اگر مخلوق خدا ميبود اضافه صحيح نميبود و بدانكه اگر چه ظاهر آيه دلالة بر احباط ميكند اما بعد از تامل بر خلاف آنست زيرا كه احباط عبارتست از آنكه عبادتى بر وفق قربة از بنده واقع شود و بعد از آن بجهت صدور معصية از او ثوابى بر آن مترتب نشود و چون هيچ عمل از اعمال كفار بر وفق قربت نيست پس احباط نباشد بعد از آن بيان ميكند كه غرض از خلق اشياء عبادتست و ايمان نه معصية و كفر و ميفرمايد أَ لَمْ تَرَ آيا نديدى اى بيننده و يا ندانستى يا خطاب بحضرتست و مراد امتند يعنى اى بندگان در نگريد أَنَّ اللَّهَ‌ آن را كه خدا خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ‌ بيافريد آسمانها و زمينها را بِالْحَقِ‌ بر وجهى كه حق آنست يعنى بر نهجى كه حكمت و مصلحة مقتضى آنست كه بر آن طريق باشد نه بر وجه باطل يا عبث و بدون غرض صحيح بلكه معلل بغرض است كه آن عبارتست كقوله‌ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ‌ إِنْ يَشَأْ اگر خواهد خدا و حكمت تقاضا كند يُذْهِبْكُمْ‌ ببرد شما را اى اهل مكه و معدوم گرداند همه شما را وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ و بيارد آفريده نو بجاى شما كه مثل شما نباشند در كفر و تكذيب بلكه همه مؤمن مصدق باشند

وَ ما ذلِكَ‌ و نيست اين اعدام و ايجاد عَلَى اللَّهِ بِعَزِيزٍ بر خداى دشوار چه او قادر بالذات است و قدرت او اختصاص ندارد بمقدورى دون مقدورى بلكه نسبت بجميع ممكنات يكسان است‌ وَ بَرَزُوا و ظاهر شدند ايراد برزو بصيغه ماضى جهة تحقيق وقوعست و اگر نه مراد آنست كه ظاهر شوند و بيرون آيند از قبور لِلَّهِ‌ براى امر خدا و محاسبه او جَمِيعاً همه مردگان از كفار و مؤمنان و ابن عباس فرمود كه معنى آنست كه همه پيشوايان با اتباع خود در روز قيامت محشور شوند فَقالَ الضُّعَفاءُ