به پيغمبران‌ رَبُّهُمْ‌ پروردگار ايشان و سوگند ياد فرموده كه‌ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ‌ هر آينه هلاك گردانيم ستمكاران را يعنى كافران را كه در كفر متوغل و غالى شده‌اند وَ لَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ‌ و ساكن گردانيم شما را در زمين ايشان‌ مِنْ بَعْدِهِمْ‌ از پس هلاكت ايشان اين مصدق قول نبويست (ص) كه‌

من اذى جار اورثه اللَّه داره‌

يعنى هر كه همسايه خود را برنجاند خداى تعالى وى را آواره گرداند و سراى وى بديگرى گذارد ذلِكَ‌ اين امر مقرر و وعده راست است‌ لِمَنْ خافَ‌ براى هر كه بترسد مَقامِي‌ از ايستادن در موقف حكم من يعنى از آنكه روز قيامت او را در موقف كه من حكم كنم بر بندگان باز دارند يا از قيام من بر او حفظ اعمال او را وَ خافَ وَعِيدِ و براى كسى كه ترسان گردد از وعيد من بعذاب يا عذاب من كه موعود است براى كفار وَ اسْتَفْتَحُوا و طلب فتح كردند پيغمبران يعنى نصرت خواستند از خدا بر هلاك دشمنان اشتقاق آن از فتاحة است بمعنى حكم يعنى حكم طلبيدند ميان خود و اعادى يا انبيا و امم طلب حكم كردند يعنى گفتند هر كه از ما باطلست عذاب بدو فرود آيد يا كفار از پيغمبر خود طلب حكم كردند و حقتعالى حكم فرمود و انبيا و مؤمنان نجات يافتند وَ خابَ‌ و نوميد ماند و بى‌بهره گشت از خلاصى‌ كُلُّ جَبَّارٍ هر گردن‌كش متكبر بر خدا عَنِيدٍ ستيزه كننده با حق و معرض از طاعة او مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ‌ از پس حياة او دوزخ است يعنى بعد از انقطاع نفس تا روز حشر رجوع او بر آن خواهد بود و گذار او بر آن وراء چيزيست كه متوارى و پوشيده باشد و قوله‌ وَ يُسْقى‌ عطفست بر مقدر تقدير اينكه و يلقى فيها و يسقى يعنى بيندازند او را در دوزخ و بياشامانند او را مِنْ ماءٍ صَدِيدٍ از آبى كه روان شود از پوست دوزخيان يعنى ريم و زردابه كه از تن دوزخيان و از فروج زانيان چكد و اين قول اكثر مفسرانست و مروى از ابو عبد اللَّه (ع) و گويند آبى مثل صديد يَتَجَرَّعُهُ‌ بتكلف و رنج تمام جرعه جرعه ميخورند آن را وَ لا يَكادُ يُسِيغُهُ‌ و نزديك نباشد و نتواند كه بگلو فرو برد از غاية تلخى و گندگى بلكه در گلوى او منقض شود و فرو شكند و هميشه بآن عذاب گرفتار باشد سوغ جواز شرابست بر حلق بسهولت و قبول نفس يعنى بسهولت آن صديد در حلق او فرو نرود و ابو امامه از رسول (ص) روايت كرده كه آن شربتى باشد كه چون نزديك روى برد گوشت و پوست روى و سرش پخته شود و چون باز خورد امعايش پاره پاره گردد و از زيرش بيرون‌