وقت و از بعضى مفسران منقولست كه (من) بمعنى انگبين است و نزد زجاج انجير بود كه حقتعالى بفرستادن آن بر ايشان منت نهاد و مقاتل گفته كه سلوى مرغى بود سرخ كه از نماز شام تا صبح بر ايشان مى‌باريد و اصح آنست كه (من) ترنجبين است و سلوى مرغ سمانى و بر هر تقدير حقتعالى ميفرمايد كه ما اين دو نعمت را بر ايشان انعام فرموديم و ايشان را گفتيم كه‌ كُلُوا بخوريد بطيب نفس‌ مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ‌ از پاكيزى‌هاى آن چيزى كه روزى كرديم شما را يعنى هر روزى لذيذ كه بشما ميرسد بخوريد و براى فردا ذخيره منهيد ايشان خلاف كرده ذخيره مينهادند و همه متغير و متعفن ميشد وَ ما ظَلَمُونا و ستم نكردند بر ما بدين نافرمانى در اينكلام اختصار است و اصل آن اينست كه (فظلموا بان كفروا هذه النعم و ما ظلمونا) يعنى پس ظلم كردند بجهت كفران باين نعمت و ظلم نكردند بر ما وَ لكِنْ كانُوا و ليكن بودند كه از روى نادانى‌ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ‌ بر نفسهاى خود ستم كردند چه برزاقى حق اعتماد نكرده بذخارى آن ميكوشيدند و كفران مينمودند و بجهت اين از اين نعمت و ثواب آخرت محروم ماندند پس ظلم آن جز بر نفسهاى ايشان راجع نشد و در آيه دلالت است بر آنكه نفع طاعت و ضرر معصيت عايد بطايع و عاصى است نه بحق تعالى القصه ايشان چهل سال در تيه ماندند و در اثناى آن مدت هارون و موسى فوت شدند و يوشع بن نون بخلافت موسى بر ايشان مبعوث شد و بعد از انقضاى آن مدت حكم الهى نازل شد بر آنكه در شهر مقدسه در آيند كما قال‌ وَ إِذْ قُلْنَا و ياد كنيد چون گفتيم شما را ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْيَةَ درآييد در اين ديه يعنى بيت المقدس و گويند انديه ايليا بود يا اريحا كه قريب به بيت المقدس بود و اين قريه جبابره بود كه از بقاياى قوم عاد بودند كه از عمالقه‌اند پيشواى ايشان عوج بن عنق بود فَكُلُوا مِنْها پس بخوريد از اين ديه يعنى از ميوه‌ها و طعامهاى آن‌ حَيْثُ شِئْتُمْ‌ هر جا كه خواهيد و هر چه اراده كنيد رَغَداً خوردنى بسيار و گوارنده و خوشگوار نصب اين بر مصدريتست و يا حال است از واو ضمير اى (راغدين مترفهين) يعنى در آئيد در آن ديه در حالتى كه مترفه و متمتع باشيد با طيب عيش و گويند اين امر براى اباحت غنايم آن قريه بود بر ايشان و تملك املاك آن بجهت اتمام نعمت بر ايشان‌ وَ ادْخُلُوا الْبابَ‌ و درآئيد بدرى از درهاى اين ديه و يا بدر قبه بيت المقدس كه نزد آن نماز ميگذاردند و در اندرون آن داخل نميشدند و موسى تنها در اندرون آن ميرفت و نماز ميگذارد سُجَّداً در حالتى كه با تطامن و اخبات باشيد و متذلل و متخشع از براى خدا و يا سجده كنندگان براى شكر گذارى او بر آنكه شما را از تيه بيرون آورد و از آن سرگردانى و حيرانى‌