سخنى در باره شمار دو سپاه‌

تعيين دقيق و قطعى شمار دو سپاه، مقدور نيست؛ امّا در اين باره اعدادى گزارش شده كه ارائه مى‌گردد.

الف- شمار سپاه امام حسين عليه السلام‌

بيشتر منابع معتبر، شمار سپاهيان امام عليه السلام را 72 نفر، گزارش كرده‌اند. شيخ مفيد رحمه اللَّه عليه مى‌نويسد:

حسين بن على عليه السلام، هنگام صبحگاه و بعد از نماز صبح، يارانش را [براى نبرد،] آماده كرد. آنان، سى و دو سوار و چهل پياده بودند.

ليكن با ملاحظه نام و مشخّصات شهداى كربلا، مى‌توان گفت كه شمار سپاهان امام عليه السلام بيش از اين تعداد بوده است، چنان كه پاره‌اى از منابع، عدد ياران امام عليه السلام را 82 نفر، برخى 114 نفر، برخى 145 نفر، برخى صد و هفتاد نفر، برخى ششصد نفر و برخى ارقام ديگرى گزارش كرده‌اند.

نكته قابل توجّه، اين كه در تبيين آمار شهداى كربلا، بجز امام عليه السلام، مشخّصات 154 نفر، ارائه مى‌شود كه حدود 72 تن از آنها از خاندان امام حسين عليه السلام و پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و امام على عليه السلام بوده‌اند.

بنا بر اين، ممكن است آنچه در گزارش مشهور آمده، اشاره به همين افراد باشد، و نيز مى‌تواند اشاره به ياران امام عليه السلام قبل از ملحق شدن كسانى باشد كه به تدريج به‌