فهم عرفى تبادر مى‌شد. خدا نيز طبق فهم عرفى مخاطبان عصر نزول، «قرآن» را به معناى همان بخش نازل شده به كار برده است، نه همه آن و بدين سان، مقصود از قرآن، بخشى از آن است و مراد از «نزولِ قرآن» در آيات ياد شده، آغاز نزول قرآن است نه نزول كلّ قرآن.[1] در آيات 1- 3 دخان: «حم‌\* وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ‌\* إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ؛ حم. سوگند به كتاب روشنگر. ما آن را در شبى فرخنده فرو فرستاديم» نيز كلمه «الكتاب» با الف و لام عهد همراه است و مراد از آن كلّ قرآن نيست، بلكه همان قدرى مراد است كه براى مردم معهود بوده‌[2] و آن، تنها بخش نازل شده تا آن زمان است.

4. بررسى موارد كاربرد «تنزيل» و «انزال» در قرآن نشان مى‌دهد كه نظر طرفداران ديدگاه دفعى و تدريجى (اختصاص كاربرد انزال به نزول دفعى و تنزيل به نزول تدريجى) پذيرفتنى نيست؛ زيرا گاه اين دو تعبير، از جمله در آيه‌ «وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً؛[3] كسانى كه كافر شدند، گفتند: چرا قرآن، يكباره بر او نازل نمى‌شود؟»، به جاى هم به كار رفته‌اند.[4]

5. رواياتى كه براى اثبات ديدگاه پيشين به كار رفته‌اند، خبر واحدند و خبر واحد موجب علم نمى‌شود، در حالى كه شمار بيشترى از روايات كه مشهورترند، با ديدگاه نزول تدريجى همسويند.[5]

6. خداوند در آيه 185 بقره از نزول قرآن در اين ماه خبر داده است‌ «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ». اگر قرآن به بيت المعمور در آسمان چهارم نازل شده باشد فايده چنين نزولى كه مردم از آن بى‌بهره بوده‌اند چيست؟ افزون بر اين، يادكرد خدا از

[1]. تاريخ قرآن، محمّدهادى معرفت: ص 35.

[2].« پژوهشى در باره آغاز نزول قرآن»، جعفر نكونام، صحيفه مبين: شماره 26( بهار 1380)، ص 59.

[3]. فرقان: آيه 32. نيز، ر. ك: بقره: آيه 22 و 164؛ آل عمران: آيه 93؛ انعام: آيه 99 و 114؛ اسرا: آيه 95؛ ابراهيم: آيه 32؛ رعد: آيه 17.

[4].« كاوشى نو در چگونگى نزول قرآن»، على اصغر ناصحيان، علوم و معارف قرآن: شماره 5، ص 48- 50.

[5]. رسائل المرتضى: ج 1 ص 403؛ التمهيد فى علوم القرآن: ج 1 ص 150.