نيست در اين كه هم به حسن معاشرت امر كنند، و هم در مقام تأديب كسى، به خشونت دستور دهد.[1]

البته نشانه‌هاى فروتنى به اين چند عمل خلاصه نمى‌شود. از ديگر رفتارهاى متواضعانه، رضايت به نشستن در هر جاى مجلس و پرهيز از مراء و جرّ و بحث و ممانعت از تعريف و تمجيد خود است كه در متون روايى به آن‌ها اشاره شده است،[2] به دليل ناتوانى نگارنده در يافتن آيه‌اى از قرآن كريم براى آن موارد، از تفصيل بيشتر پرهيز مى‌كنيم.

تأثير فروتنى در حفظ حرمت نفس‌

شايد اين پرسش مطرح شود كه اگر نفس انسان محترم است، چگونه در اظهار فروتنى، حرمت نفس فردِ متواضع حفظ مى‌شود؛ در حالى كه او به اراده و اختيار خود، نفس خويش را برابر هم‌نوعانش كوچك مى‌كند؟ در پاسخ به اين پرسش توجه خواننده گرامى را به حديثى از پيامبر اكرم (ص) جلب مى‌كنيم كه فرمود:

إنّ التَّواضُعَ يزيدُ صاحِبَهُ رِفعَةً، فتَواضَعُوا يرفَعْكمُ اللّهُ.[3]

همانا فروتنى، بر بلندى و رفعت صاحب خود مى‌افزايد؛ پس فروتن باشيد، تا خداوند شما را رفعت بخشد.

به نظر مى‌رسد انسان با فروتنى در برابر هم‌نوع، او را احترام كرده است. اين رفتار، طرف مقابل را نيز وادار مى‌سازد عمل نيك او را جبران كند. نتيجه‌

[1]. ترجمه تفسير الميزان، ج 1، ص 330.

[2]. الكافى، ج 2، ص 122، ح 6: امام صادق( ع):

[3]. منتخب ميزان الحكمة، ح 6544.