بنويسند و بر سعيد بن عاص كه مردى فصيح بود عرضه كنند.[1] گفته شده: اين گروه هر روز در مسجد گرد مى‌آمدند و كسانى كه آيه يا سوره‌اى از قرآن نزدشان بود به آنها مراجعه مى‌كردند و آنان با ارائه دو شاهد، مى‌پذيرفتند.[2] تنها از خزيمه بن ثابت از آن رو كه پيامبر شهادت او را دو شهادت به شمار آورده بود. دو آيه آخر سوره برائت، بدون ارائه شاهدى ديگر پذيرفته شد.[3]

نقد شاهد نخست‌

برخى نكات تأمل‌برانگيز در مضمون اين نقل‌ها، سبب ترديد محققان در آن شده است؛ از جمله:

يك. با وجود فراوانى روايات جمع قرآن بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله،[4] اختلاف مضمونى ميان برخى از آنها، سبب ترديد در درستى‌شان مى‌شود.[5] برخى نخستين جمع قرآن را مربوط به زمان ابوبكر و برخى زمان عمر و برخى مربوط به زمان عثمان مى‌دانند.

از برخى از اين روايات بر مى‌آيد كه بعضى از آيات قرآن تا زمان عثمان فقط در سينه افراد نگهدارى مى‌شد و تدوين نشده بود.[6] به نظر مى‌رسد برخى از اين گزارش‌ها كه از زيد يا فرزندش خارجه، منقول شده است، سعى دارد با بزرگ‌نمايى موضوع و بازگويى دشوارى و پيچيدگى جمع قرآن، براى زيد، فضيلت‌سازى كند.

همچنين ترس عمر از نابودى قرآن، آن گونه كه در برخى از اين روايات آمده‌

[1]. تاريخ اليعقوبى: ج 2 ص 135.

[2]. الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 157؛ التمهيد: ج 1 ص 299.

[3]. صحيح البخارى: ج 5 ص 211؛ فتح البارى: ج 9 ص 13؛ عمدة القارى: ج 18 ص 282.

[4]. ر. ك: كنز العمّال: ج 2 ص 572- 590.

[5]. ر. ك: البيان،[ آية اللَّه‌] خويى: 247- 252؛ تاريخ القرآن، تئودور نولدكه، ترجمه جرج تامر: ص 252- 256.

[6]. ر. ك: الايضاح: ص 222- 223؛ البيان: ص 245- 352.