بحث پرداخته است.[1] طبرسى (م 548 ق)،[2] قرطبى (م 671 ق)،[3] نيشابورى (م 728 ق)[4] و شمار فراوانى از مفسّران هم در مقدمه تفسيرشان به تفصيل به مباحث جمع قرآن پرداخته و در اين زمينه اعلام نظر كرده‌اند.[5] همچنين كتاب‌هايى كه با عنوان «المصاحف» تدوين شده‌اند، مباحث مربوط به جمع قرآن را آورده‌اند، مانند كتاب المصاحف سِجِستانى (م 316 ق)[6] و كتاب المقنع فى رسم مصاحف الأمصار.[7]

افزون بر مقدمه تفاسير، در منابع علوم قرآنى نيز مبحث جمع قرآن جايگاهى ويژه دارد. حتى برخى از معاصران، در اين زمينه به تأليف‌هاى مستقلى روى آورده‌اند. در سده‌هاى اخير، موضوع جمع قرآن از مهم‌ترين مباحث مورد توجه خاورشناسان بوده است. تئودور نولدكه، مستشرق آلمانى، نخستين بار در فصل دوم كتابش، تاريخ قرآن، به مباحث جمع قرآن پرداخت.[8]

سپس رژى بلاشر نيز در بخشى از مقدمه ترجمه‌اش از قرآن، مباحث جمع قرآن را بررسى كرد.

اين روند ادامه داشت تا اين كه در تحقيقات اخير، جان بِرتون، اختصاصاً در موضوع جمع قرآن، كتابى با عنوان جمع و تدوين قرآن تأليف كرد.

به نظر مى‌رسد اين كوشش خاورشناسان، با هدف تضعيف جايگاه والاى قرآن‌

[1]. المحرر الوجيز: ج 1 ص 49- 50.

[2]. مجمع البيان: ج 1 ص 42- 43.

[3]. تفسير القرطبى: ج 1 ص 49- 65.

[4]. غرائب القرآن: ج 1 ص 27- 28.

[5]. ر. ك: بيان المعانى: ج 1 ص 28- 30؛ آلاء الرحمن: ج 1 ص 17- 19؛ تفسير الطبرى: ج 1 ص 21- 22.

[6]. المصاحف: ص 11- 35.

[7]. المقنع فى رسم مصاحف الامصار: ص 2-/ 9.

[8]. ر. ك: تاريخ قرآن، نولدكه: ص 236- 433.