3. گروه سوم، نخستين سوره نازل شده را فاتحه مى‌دانند.[1] به نقل از زمخشرى بيشتر مفسران معتقدند كه سوره فاتحه نخستين سوره نازل شده است.[2] طبرسى‌[3] و واحدى نيشابورى‌[4] با استناد به رواياتى اين قول را پذيرفته‌اند. افزون بر اين، بر پايه برخى روايات، جبرئيل در نخستين روز بعثت، نماز و وضو را طبق آيين اسلام به پيامبر تعليم داد[5] و آن حضرت از آغاز با گروه كوچك ياران خود (على، جعفر، زيد و خديجه) به همان روش نماز مى‌گزارد[6] كه لازمه آن، مقرون بودن بعثت با نزول سوره حمد است. به نقل از سيوطى هرگز زمانى نبوده است كه نماز در اسلام بدون فاتحة الكتاب باشد.[7] روايت «

لا صَلاةَ إلّابِفاتِحَةِ الكِتابِ‌

؛[8] نمازى جز به فاتحة الكتاب بر پا نمى‌شود» مؤيّد همين گزارش است.

در نگاهى كلى به اين سه ديدگاه، شايد بتوان چنين نتيجه گرفت كه نزول سه يا پنج آيه از آغاز سوره علق با آغاز بعثت مقارن بوده است، سپس چند آيه از ابتداى سوره مدثّر نازل شده است؛[9] ولى نخستين سوره كاملِ فرود آمده بر پيامبر صلى الله عليه و آله، سوره حمد است‌[10] كه «فاتحة الكتاب» خوانده مى‌شود.[11] همچنين مى‌توان گفت كه در هر صورت نخستين آيه‌اى كه بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده، «بسم اللَّه الرحمن‌

[1]. الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 148؛ زبدة التفاسير: ج 7 ص 470؛ التفسير الحديث: ج 1 ص 17

[2]. الكشاف: ج 4 ص 775.

[3]. مجمع البيان: ج 10 ص 613.

[4]. أسباب النزول: ص 21- 22.

[5]. إعلام الورى: ج 1 ص 102؛ المناقب، ابن شهر آشوب: ج 1 ص 41؛ وسائل الشيعة: ج 1 ص 399- 400.

[6]. مسند ابن حنبل: ج 1 ص 209؛ الطبقات الكبرى: ج 8 ص 17- 18؛ قصص الأنبياء، راوندى: ص 315- 316.

[7]. الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 160.

[8]. جامع أحاديث الشيعة: ج 5 ص 107.

[9]. شرح مسلم، نووى: ج 2 ص 208. نيز ر. ك: روح المعانى: ج 13 ص 111 و ج 15 ص 399.

[10]. البرهان فى علوم القرآن: ج 1 ص 207- 208.

[11]. التفسير الحديث: ج 1 ص 17.