امام
(ع) در اين حديث- در صدد برشمردن لشكريان عقل و جهل است-، نشاط را جزء لشكر عقل، و
سستى را در نقطه مقابل آن و در زمره لشكريان جهل، قرار مىدهد. رابطه اين دو نيز،
ضدّين است؛ دو صفت كه با هم در موضوعى واحد، جمع نمىشوند و با تعريف و تبيين
[1]. سماعة بن مهران
مىگويد: نزد امام صادق( ع) بودم و نزد او، جماعتى از دوستانش بودند. از عقل و
جهل، سخن به ميان آمد. امام صادق( ع) فرمود:« عقل و لشكرش، و جهل و لشكرش را
بشناسيد تا هدايت شويد».
سماعة گفت: فدايت شوم! ما چيزى را
نمىشناسيم، مگر آنچه را كه تو به ما بشناسانى. فرمود:« همانا خداى تعالى، عقل را-
كه اوّل مخلوق، از عالم ارواح است- از طرف راست عرش، از نور خود آفريد. پس به او
گفت: رو برگردان. او رو برگردانيد. پس از آن، به او گفت: روى بياور. روى آورد.
خداى متعال فرمود:
تو را آفريدهاى بزرگ آفريدم و بر
جميع مخلوقات خود، كرامت دادم. پس از آن، جهل را از درياى شور تلخ تاريك آفريد. پس
به او گفت: پشت كن. پشت نمود. سپس گفت: روى آور. روى نياورد. به او فرمود: سركشى
كردى. پس او را دور نمود.
آن گاه براى عقل، 75 لشكر قرار
داد. چون جهل، اين اكرام عقل را از خداوند، مشاهده كرد و اعطاى حق را ديد، عداوت
با عقل را در نهاد خود گرفت. پس جهل گفت: اى پروردگار! اين، آفريدهاى است مثل من.
او را آفريدى، تكريمش كردى و قوتّش دادى و من، ضدّ اويم. براى من، توانايىاى بر
او نيست. به من نيز لشكرى مثل آنچه به او دادى، عطا كن. فرمود: آرى. پس اگر بعد از
اين، گناه كردى، تو و لشكرت را از رحمت خود، خارج خواهم كرد. گفت: راضى شدم. پس به
او 75 لشكر، عطا فرمود»( الكافى، ج 1، ص 23).
نام کتاب : شادى و شادكامى از ديدگاه اسلام نویسنده : خطيب، سيد مهدى جلد : 1 صفحه : 110