سوره فراموش شده‌

از عبد اللّه بن عمر منقول است كه گفت: «پيامبر اكرم- ص- به دو تن سوره‌اى را آموخته بود و آن دو اين سوره را مى‌خواندند تا آنكه شبى هنگام نماز نتوانستند هيچيك از كلمات سوره را به ياد بياورند. بامداد شتابان به نزد رسول اللّه- ص- آمدند و واقعه را بيان كردند. پيامبر- ص- به آنان فرمود: اين سوره نسخ شد و ديگر به فكر آن نباشيد ...[1]».

و يا از ابن مسعود منقول است كه مى‌گفت: پيامبر- ص- آيه‌اى را به من آموخت و من آيه را حفظ كردم و در مصحف خود نگاشتم. شب‌هنگام به مصحف مراجعه كردم و در آن اثرى از محو و ناپديد شدن نديدم. فرداى آن روز مصحف خود را از آيه تهى و سفيد ديدم به پيامبر ماجرا را گفتم پيامبر اكرم فرمود: «اى ابن مسعود! آن آيه ديشب نسخ و رفع گرديد[2].

ما ناگزيريم در مفردات و زواياى اين دو روايت كمى كنكاش كنيم و با احتياط ادعاى آنها را بررسى كنيم، لذا مى‌گوييم.

اوّلا: آيا پيامبر- ص- تنها به اين دو تن سوره را آموخته بود يا به همه مسلمانان؟ اگر به همه آموخته بود چرا روايت تنها اين دو تن را ياد مى‌كند؟ و از ديگران يادى نمى‌نمايد؟

آيا معقول است كه بگوييم: فقط اين دو نفر سوره را فراموش كرده بودند لذا روايت آنها را مستحق ياد كردن مى‌داند؟ و ديگران سوره را فراموش نكرده بودند؟ و به فرض صحت روايت، اين دو تن چه نام داشتند؟ و چرا عبد اللّه بن عمر نام آنها را براى ما ذكر

[1] مجمع الزوائد، ج 7، ص 154 و 156. مشكل الآثار، ج 2، ص 417 و 418. الاتقان، ج 2، ص 26.

الجامع لاحكام القرآن، ج 2، ص 63. تاريخ الاسلام/ ذهبى، ج 2، ص 289. در اين كتاب چنين آمده است: اين حديث صحيح است و تنها از سوره منسوخ التلاوه آيه« بسم اللّه الرحمن الرحيم باقى مانده بود.

و اين دليل وجوب نوشتن آيه« بسمله» به تنهايى است و سوره‌اى از قرآن از دست رفته است. الدر المنثور، ج 1، ص 104 و 105 به نقل از: طبرانى، ناسخ ابى داود، ابن منذر، ابن انبارى در: المصاحف. ابو ذر هروى در: الفضائل. بيهقى در: الدلائل. مصنف، صنعانى، ج 3، ص 363. و در حاشيه آن به نقل از:

طبرانى در: الاوسط، ج 7، ص 156.

[2] تاريخ القرآن/ آبيارى، ص 166.