كه مرسوم بوده است. و حتى گاهى مطالب مهم را در حواشى مصحف مى‌نگاشته‌اند.

مانند آنچه درباره قضيه عمرو آيه رجم- كه بعدا آن را بيان خواهيم كرد- گفته شده است. در اين روايت و نقل از سخن ابى و آن غلام چيزى كه دال بر جزء بودن كلمه «و هو ابوهم» باشد يافت نمى‌شود.

20- از ابن عباس، ابن مسعود و همچنين از امام صادق- عليه السلام- قرائت آيه به شكل ذيل نقل شده است: «و انذر عشيرتك الاقربين (و رهطك منهم المخلصين)[1]» اين اضافه در جهت تفسير آيه است و مقصود از اقربين را بيان مى‌كند. يعنى كسانى كه دعوت پيامبر را اجابت مى‌كنند.

21- ابى بن كعب قرائت مى‌كرد: «ان الساعة آتية اكاد اخفيها (من نفسى فكيف اظهركم عليها)[2]».

22- و باز ابى بن كعب قرائت مى‌كرد: «و لا تقربوا الزنا انه كان فاحشة و ساء سبيلا (الّا من تاب فان اللّه كان غفورا رحيما)». عمر از اين قرائت كعب پرسش كرد. او پاسخ داد آن را از دهان پيامبر اكرم- ص- فرا گرفته است. و عمر وظيفه‌اى جز ور رفتن با بقيع ندارد[3] ممكن است پيامبر- ص- آن اضافه را بر سبيل ارشاد و تشويق به توبه بيان فرموده باشند.

23- از ابى ادريس خولانى منقول است كه گفت: پدرم آيه را چنين قرائت مى‌كرد:

«اذ جعل الذين كفروا فى قلوبهم الحمية حمية الجاهلية (و لو حميتم كما حموا لفسد المسجد الحرام) فانزل اللّه سكينة على رسوله».

اين قرائت بر عمر گران آمد. و آن مرد بر قرائت خود اصرار ورزيد. به منابع ذيل‌

[1] صحيح بخارى، ج 3، ص 143. فتح البارى، ج 9، ص 25. التمهيد فى علوم القرآن، ج 1، ص 261.

مجمع البيان/ طبرسى، ج 7 ص 206. و بحار الأنوار، ج 18 ص 164.

[2] التمهيد فى علوم القرآن، ج 2، ص 109 به نقل از: تأويل مشكل القرآن/ ابن قتيبه، ص 36 و 38.

[3] كنز العمال، ج 2، ص 359 به جاى عمر از حرف رمزى( ع) استفاده كرده است و ابن مردويه.