اخلاقى و دينى است. از اين رو، «مدارا»، صفت ارزشى و «مداهنه»، صفتى ضدّ ارزشى شمرده مى‌شود.

3. حديث ياد شده، مى‌تواند تفسير اين آيه شريف باشد:

فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ.[1]

به خاطر رحمت الهى، با آنان نرم‌خو شدى، و اگر خشن و سنگ‌دل بودى، مردم از اطراف تو پراكنده مى‌شدند.

مداراى پيامبر صلى الله عليه و آله با مردم و نرمش او در برخورد با آنان، در واقع، رحمتى از جانب خداوند سبحان بود كه مردم را به ايشان جذب كرد و در نتيجه، هسته اوّليه نظام اسلامى را در جهان پديد آورد.

4. مدارا با مردم، نه تنها يك ره‌نمود دينى، بلكه يك تكليف عقلى جهت تأمين آرامش و آسايش زندگى و نيل به اهداف سياسى و اجتماعى است. از اين رو در احاديث فراوانى، «مدارا» از علايم و آثار عقل و حكمت دانسته شده است، مانند:

ثَمَرَةُ العَقلِ مُداراةُ النّاسِ.[2]

ميوه خرد، مدارا كردن با مردم است.

عُنوانُ العَقلِ مُداراةُ النّاسِ.[3]

مدارا كردن با مردم، سرلوحه خِرد است.

لَيسَ الحَكيمُ مَن لَم يُدارِ مَن لا يَجِدُ بُدّاً مِن مُداراتِهِ.[4]

فرزانه نيست آن كه مدارا نكند با كسى كه چاره‌اى جز مدارا كردن با او نيست.

5. در تفسير اين آيه شريف: قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً؛[5] با مردم، نيكو سخن بگوييد، در

[1]. آل عمران: آيه 159.

[2]. غرر الحكم: ح 4629.

[3]. غرر الحكم: ح 6321.

[4]. بحار الأنوار: ج 78 ص 57 ح 121.

[5]. بقره: آيه 83.