كمّى و كيفى بسيار سرعت يافت.

از نظر كمّى، تعداد طلبه‌ها از چهار-/ پنج هزار نفر به بيست و يك هزار نفر رسيده است. از كشورهاى خارجى مانند:

كشورهاى عربى، پاكستان، افغانستان، كشورهاى آسيايى و برخى از كشورهاى اروپايى، طلبه‌هايى به حوزه علميه قم آمده‌اند.

همچنين در سابق، حوزه علميه مخصوص خواهران وجود نداشت. تعداد خواهرانى هم كه دروس علوم اسلامى را مى‌خواندند، بسيار كم بود؛ اما اكنون تعداد قابل توجهى از خواهران ايرانى و خارجى در حوزه علميه قم در جامعة الزهرا مشغول تحصيل هستند.

جامعة الزهرا، حوزه علميه خواهران است كه به دستور حضرت امام رحمه الله تأسيس شده است.

در مجموع، الحمد للّه حوزه علميه قم از نظر كمّى به وضع مطلوبى رسيده است.

از نظر كيفى، واقعاً وضع حوزه علميه قم اميدوار كننده است. افراد زبده و عاشقِ فراوانى در حوزه قم مشغول تحصيل و پژوهش هستند. دروس حوزه علميه قم به دو دسته دروس اصلى و جنبى تقسيم مى‌شود.

دروس مربوط به مقدمات اجتهاد، فقه و اصول فقه، دروس اصلى ناميده مى‌شوند.

ساير دروس حوزه علميه قم، درس‌هاى جنبى ناميده مى‌شوند. هدف از درس‌هاى جنبى، آشنايى با مسائل عصر حاضر، فراگيرى زبان علمى، گسترش اطلاعات عمومى و اين گونه امور است.

از هنگامى كه سنگ بناى حوزه علميه قم گذاشته شده، اين حوزه در ماه رمضان تعطيل بوده است. اما در ماه مبارك رمضان، من ديدم كه بسيارى از طلبه‌ها با شوق و ذوق فراوان و پشت كردن به بسيارى از ماديات، مشغول تحصيل هستند.

اكنون تعداد بسيار زيادى از طلبه‌هايى كه دوره‌هاى سيكل، ديپلم، فوق ديپلم، ليسانس و فوق ليسانس را گذرانيده‌اند، در قم مشغول تحصيل علوم اسلامى هستند.

در گذشته، طلبه‌ها تنها درس‌هاى حوزوى را مى‌خواندند؛ اما اكنون با سفارش‌هايى كه حضرت امام كرده‌اند، طلبه‌ها علاوه بر دروس حوزوى، درس‌هاى ديگر را نيز مى‌خوانند.

طلبه‌ها تلاش فراوانى انجام مى‌دهند و به خوبى درس مى‌خوانند. استادان محترم حوزه قم از نظر كيفى، رشد خوبى كرده‌اند و وضع حوزه بسيار اميدوار كننده است.

در گذشته، محصول حوزه فقط در مساجد و حسينيه‌ها به صورت نماز جماعت و روضه، قابل عرضه بود. سرانجامِ روضه خواندن هم تحت تعقيب قرار گرفتن، بود. اما امروز طلبه‌ها در تمام گوشه و كنار جامعه مشغول خدمتگزارى هستند. همچنين در گذشته گاهى ما به خودمان مى گفتيم: ما هيچ كارآيى نداريم؛ زيرا تنها كارى كه مى‌توانيم انجام دهيم، صحبت كردن در مسجد است.

آن حرف‌ها را هم ممكن است مردم قبول بكنند و ممكن است قبول نكنند.

اما در جريان انقلاب، همه ما مشاهده كرديم كه به بركتِ رهبرى حضرت امام، حوزه‌هاى علميه كارآيى بسيار فراوانى داشتند. حوزه علميه قم در دوران انقلاب، دفاع مقدس، بازسازى كشور و رسانيدن پيام انقلاب، كارآيى بسيار فراوانى داشت.

با اينكه حوزه تا كنون نقش و كارآيى بسيار زيادى داشته، اما اكنون بار مسئوليت حوزه بسيار سنگين‌تر شده است. حوزه‌هاى علميه امروز بايد امام جماعت، امام جمعه و قاضى تربيت كنند.

همچنين امروز حوزه‌هاى علميه بايد افراد مورد نياز دستگاه‌هاى اجرايى، افراد مورد نياز دولت و نمايندگان فرهنگى ايران در خارج از