44 جمعه 18 شهريور 1367- دانشگاه تهران مهم‌ترين عنوان: مسئوليت‌هاى انقلابى و بازسازى كشور

خطبه اول‌

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‌

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلى‌ سَيِّدِنا وَ نَبِيِّنا ابِى الْقاسِمِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبينَ الطَّاهِرينَ.

خداوند سبحان مى‌فرمايد:

«وَ لِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلّيها فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ ايْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَميعاً انَّ اللَّهَ عَلى‌ كُلِّ شَىْ‌ءٍ قَديرٌ»[1]

[هر كسى را جانبى است كه بدان روى مى‌آوَرَد.

پس از درِ نيكى كردن، بر يكديگر سبقت گيريد.

هر جا كه باشيد، خدا شما را حاضر مى‌آوَرَد كه او بر هر كارى توانا است.]

عِبادَ اللَّه! «اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا الَيْهِ الْوَسيلَةَ»[2] بندگان خدا! تقوا را پيشه سازيد. متقى باشيد.

موضع تقوا داشته باشيد. تقواى فكرى و تقواى عملى و تقواى سياسى داشته باشيد.

تقوا را وسيله قُرب به پروردگار قرار دهيد.

خداوند به وسيله تقوا، شما را به راهْ هدايت مى‌كند و به شما توفيق مى‌دهد. تقوا بهترين زاد و توشه دنيا و آخرتِ شما است.

امروز موضوعِ صحبت من در خطبه اول، پيرامون مسئوليت است. «مسئوليت» از كلماتى است كه در گفتگوها بسيار استعمال مى‌شود.

معناى آن هم روشن و واضح است. در عرف و فرهنگ عمومى، كلمه مسئوليت را بسيار به كار مى‌بريم و به عنوان مثال، مى‌گوييم كه:

فلان كس، آدمِ مسئولى است، يا احساس مسئوليت نمى‌كند. كلمه مسئوليت در اين گونه موارد، به معناى تعهد، وظيفه‌شناسى، احساس درد و وظيفه كردن است.

در اصطلاح و استعمالاتِ شرع نيز مسئوليت به همين معنا است. البته مفهوم كلمه مسئوليت در شرع، مقدارى مشخص‌تر و معيّن‌تر است.

دين اسلام از سه بخش تركيب شده است.

بخش اول، بخشِ باورها و شناخت‌ها است؛ مانند شناخت خداوند، جهان، معاد، جهان پس از مرگ، نبوت عامّه و خاصّه و ارتباط انسان با خداوند و عالَم هستى.

اين بخش باورها و شناخت‌ها، بخش اعتقادات نيز ناميده مى‌شود. اصول دين در همين بخش است. اين بخش، مربوط به مغز و فكر و عقلِ انسان است.

دومين بخش اسلام، بخش انسان‌شناسى و اخلاق اسلامى است. دراين بخش در باره سعادت، شقاوت، خير، شر، عوامل هلاك و نجات، فضايل، رذايل، تربيت انسان، سقوط انسان و كمال انسانْ بحث مى‌شود. محور مباحث اين بخش، روح و درونِ انسان است.

سومين بخش، احكام و تكاليف است.

وسيع‌ترين و گسترده‌ترين بخش اسلام، همين بخش است. اين بخش، بخش اجرايى و عملىِ اسلام است. اگر معارف اسلامى را به يك پيكره تشبيه كنيم، بخش اول كه بخش باورها و شناخت‌ها است، به منزله مغزِ اين پيكره و بخشِ انسان‌شناسى و اخلاق به منزله قلب و دل و بخشِ مسئوليت‌ها به منزله بدنه اين پيكره است.

بخش مسئوليت‌ها بسيار مهم است.

دانش فقه با همه گستردگى‌اش، به اين بخش مربوط مى‌شود. مباحث اين بخش، به دو دسته تقسيم مى‌شوند: يكى، مباحث مربوط به احساس مسئوليت و ديگرى، مباحث مربوط به‌

[1]- سوره بقره( 2)، آيه 148.

[2]-/ سوره مائده( 5)، آيه 35.