د- رحمت يا اختلاف‌

در نگاه برخى از مفسران پيشين و معاصر، مطابق آيه (وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا يَزالُونَ مُخْتَلِفِينَ إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُمْ‌)[1]: «و اگر پروردگار تو مى‌خواست، بى‌گمان همه مردم را امت واحدى قرار مى‌داد؛ درحالى كه پيوسته در اختلاف هستند، مگر كسانى كه پروردگار تو به آنان رحم كرده، و براى همين آنان را آفريده است». رحمت الهى، به عنوان هدف آفرينش انسان بيان شده است؛[2] چنين معنايى در روايات تفسيرى شيعه و سنى نيز به چشم مى‌خورد.[3] مراد از رحمت را برخى دين اسلام‌[4] و برخى ديگر آن را هدايت به حق و آيين حنيف‌[5] دانسته‌اند كه با همديگر قابل جمع بوده و ميان آنها تنافى وجود ندارد.

در مقابل ديدگاه ياد شده، برخى نيز «لِذلِكَ خَلَقَهُمْ» را به «اختلاف» معنا كرده‌اند؛ يعنى خداوند انسان‌ها را به خاطر اختلاف آفريده،[6] تا با يكديگر اختلاف داشته باشند و تنها گروهى كه مشمول رحمت الهى مى‌شوند، هدايت و نجات خواهند يافت. برخى نيز در تاييد اين ديدگاه به آيات ديگرى چون (فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَ فَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ)[7] استناد

[1]. هود: 118- 119.

[2]. التبيان فى تفسير القرآن، ج 6، ص 84؛ الميزان فى تفسير القرآن، ج 11، ص 63؛ تفسير نمونه، ج 9، ص 281.

[3]. تفسير نور الثقلين، ج 2، ص 404؛ الدر المنثور فى تفسير المأثور، ج 3، ص 356.

[4]. التفسير، ج 2، ص 302.

[5]. أحكام القرآن، ج 3، ص 1071.

[6]. التحرير والتنوير، ج 11، ص 350؛ الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، ج 2، ص 438.

[7]. شورا: 7.