انسان را به آينده‌اش مى‌فريبد و گاه به زمان حالش؛ نعمت و ثروت و شهوات دنيوى را در نگاهش مى‌آرايد؛ گاه به افتخارات گذشته، به سيرت نياكان يا به فلسفه‌هاى كهن دلبسته مى‌سازد و بدين گونه او را به دام مى‌افكند؛ و گاه او را با افرادى كه در اطرافش حضور دارند مانند فرزندان و دوستان يا حتى دشمنان و رقيبان مى‌فريبد؛ آنچه مهم است اينكه اگر بشر احساس نكند كه با خدا رابطه دارد و نيز خود را براى مبارزه با القائات شيطانى آماده نسازد، بى‌گمان در گرداب حيله‌هاى ابليسى درافتاده و به هلاكت خواهد رسيد، و آن گاه از سپاسگزارى در برابر نعمت و فضل پروردگارش سر باز خواهد زد؛ هم‌چنان‌كه مصداق اين عبارت خواهد شد: (وَ لا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شاكِرِينَ‌): «و بيشتر آنان را ناسپاس خواهى يافت».[1]

2. نفس، دشمن درونى‌

افزون بر ابليس كه دشمن سرسخت و بيرونى انسان در مسير تكامل و تعالى است، در درون انسان نيز نفس اماره مى‌تواند او را تيره‌بخت نمايد؛ هرچند در قرآن به صراحت از نفس تعبير به دشمن نشده است، اما عملكرد نفس در صورتى كه مطابق معيارهاى وحيانى نباشد همان نقش دشمن بيرونى را خواهد داشت؛ هواى نفس، انسان را به بدى و عدول از ميزان الهى در زندگى فرا خوانده‌[2] و سبب مى‌شود تا انسان از مسير اعتدال و هدايت بيرون رفته و طغيان نمايد.

[1]. تفسير هدايت، ج 3، ص 247.

[2]. يوسف: 53:(\i وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ‌\E).