صفحههای تاریخ، خدمات و فداکاریهای او را در ترویج اسلام و دفاع از حریم آیین توحید ضبط کرده است. اساسا این پیروزی مجدد، بسان پیروزی نخستین، با رشادتها و از خوگذشتگیهای آن مرد فداکار انجام گرفت، زیرا علت فرار قریش، در آغاز نبرد این بود که پرچمداران آنها یکی پس از دیگری با شمشیر علی کشته شدند؛ در نتیجه، رعب طاقتفرسائی در دل ارتش قریش افتاد که توان پایداری را از آنان سلب کرد. نویسندگان معاصر مصری که وقایع اسلام را تحلیل و تجزیه کردهاند، حق علی علیه السّلام را به گونهای که شایسته مقامش است و یا لااقل به قسمی که در تواریخ ضبط شده است، ادا نکردهاند و فداکاری امیر مؤمنان را در ردیف دیگران قرار دادهاند. از این نظر لازم میدانیم اجمالی از فداکاریهای آن حضرت را در اینجا بیاوریم: الف) «ابن اثیر» در تاریخ خود [1] مینویسد: وجود پیامبر از هر طرف مورد هجوم دستههایی از ارتش قریش قرار گرفت. هر دستهای که به آن حضرت حمله میآورد، علی علیه السّلام به فرمان پیامبر به آنها حمله میکرد و با کشتن برخی، موجبات تفرق آنان را فراهم میساخت. این جریان چند بار در احد تکرار شد. در برابر این فداکاری، امین وحی نازل شد و فداکاری علی را نزد پیامبر ستود و گفت: این نهایت فداکاری است که این افسر از خود نشان میدهد رسول خدا امین وحی را تصدیق کرد و گفت: من از علی و او از من است، سپس ندایی در میدان شنیده شد که مضمون آن دو جمله زیر بود: لا سیف إلّا ذو الفقار، لا فتی إلّا علیّ؛ شمشیر خدمتگزار، شمشیر علی بن ابی طالب است و جوانمردی جز علی نیست. ابن ابی الحدید، جریان را با شرح بیشتری نقل کرده و میگوید: دستههایی که برای کشتن پیامبر هجوم میآوردند، دسته پنجاه نفری بودند و علی در حالی که پیاده بود آنها را متفرق میساخت. سپس جریان نزول جبرئیل را نقل کرده و میگوید: علاوه [1]. تاریخ کامل، ج 2، ص 107.