وَ کُنْتُمْ عَلی شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْها [1]؛ ای جمعیّت عرب، قبل از اسلام، بر لب پرتگاه آتش بودید، خدا از طریق پیامبر شما را نجات داد.
اخلاق عمومی عرب جاهلی
به هر حال، عوامل مختلف مانند جهل و تنگی معیشت و نداشتن نظام صحیح زندگی، وحشیگری و درندهخویی و تنبلی و بیحالی و دیگر رذایل اخلاقی، محیط عربستان را به نحو بارزی تاریک کرده و کمکم امور شرمآوری را در میان آن قوم، معمول و قانونی ساخته بود. غارت و چپاول، قمار، ربا و اسیرگیری افراد، در زندگی عرب جاهلی کاری متداول بود. یکی دیگر از عادات زشت آنان، بادهگساری بود. این عادت نکوهیده، چنان در جامعه آنان نفوذ داشت که جزء سرشت آن قوم شده بود. شاعران آن سرزمین، قریحههای شعری خود را بیشتر در وصف شراب و شرح بادهگساری به کار میبردند و میخانهها در تمام ساعات برای نوشیدن انواع شرابها آماده بود و پرچمی بر فراز آنها در اهتزاز بود. بادهفروشی به قدری در آن محیط رواج گرفته بود که کلمه تجارت در عرف آنان، برابر بادهفروشی بود. در نظر عرب جاهلی «اخلاق»، نوع دیگری تفسیر میشد؛ مثلا غیرت و شجاعت و مروّت را میستودند، ولی مفهوم شجاعت در نظر آنان عبارت از سفاکی و فزونی عدّه مقتولان در جنگ بود. غیرت در نظر آنها طوری تفسیر میشد که زنده به گور کردن دختران، از مراتب عالی و نهایی غیرتمندی به حساب میآمد. وفا و یگانگی را در این میدیدند که از همپیمانان یا افراد قبیله خود در هر حادثه جانبداری کنند، خواه حق باشد یا باطل. [2] آنان در زندگی فقط به زن و شراب و جنگ دلبستگی داشتند.
[1]. آل عمران (3) آیه 103. [2]. شعار آنان این بود: انصر أخاک ظالما و مظلوما: برادر خود را در حال ستمگری و ستمکشی یاری کن. هر چند این جمله در لسان پیامبر به صورت صحیح تفسیر شده است.