اسير بادهاى مخالف نموده است و به جاى حجله عروسى او را وارد قبر نمناك نموده و مادرهاى منتظر كه براى وى مجلس عيش و عروسى تدارك ديده‌اند به اقامه عزا وادار مى‌نمايد.

اين حركات غير منظم كه در عالم مشاهده مى‌شود، دو اشكال ايجاد مى‌نمايد: اول اينكه: علت غايى ندارد و دوم اينكه: كشف مى‌كند كه پشت پرده دست منتظمى در كار نبوده و صفحه وجود نظم دهنده‌اى نداشته تا به تنظيم امور قيام نموده باشد.

اما جواب اين اشكال كه اينها به غايت نرسيده‌اند، بنا بر اين جزاف و بى‌فايده‌اند، گذشت كه: رسيدن گل به ميوه، فعل اينها نبوده، بلكه فعل غير است چون هر حركتى كه اينها داشته باشند به «ما إليه الحركه» رسيده «و ما لأجله الحركه» را خود محرّك كه اينها را تحريك نموده است، مى‌داند.

و اما جواب اين اشكال كه امور غير عادى و غير منظم، از عدم وجود تنظيم‌كننده كشف مى‌نمايد، اين است كه: اساساً اين «چراها» كه مطرح مى‌شود كه اگر تنظيم كننده‌اى هست چرا اين طور مى‌شود؟ و چرا آن طور مى‌شود؟ به خاطر اين است كه انسان براى خود مركزيت قائل بوده و خود را قطب دايره امكان مى‌داند و وجودات ديگر را طفيل خود گمان مى‌كند و چند حديث شنيده كه: «خلق العالم لأجل الانسان و خلق الانسان لأجله»؛ چنانكه در حديث قدسى وارد است كه:

«يا ابن آدم خلقت الأشياء لأجلك و خلقتك لأجلي» [1]

پس خيال مى‌كند كه وجود سلسله موجودات بر محور من گردش مى‌كند من اشرف و افضل هستم، همه چيز بايد قربانى من شود و چرخ بايد براى من گردش كند. و از اينجاست كه هر چه به ضرر او تمام شود، چرا مى‌گويد و داد و بيداد مى‌كند و مى‌گويد اين ميوه و گل براى من است و اگر سرماى عالم به اين منفعت لطمه بزند، آن را خلاف نظام مى‌داند.

و حال آنكه اگر درست حساب كنيم، مى‌بينيم ضرر اين بشر به موجودات بيشتر است، روزى چند ميليون گوسفند مى‌خورد و روزى چند ميليون حيوان را بى‌جان‌

[1] علم اليقين، ج 1، ص 381.