احكام امكان‌

يكى از احكام امكان وجه عروض آن بر شى‌ء است و در مبحث معقول ثانى تعريف آن گذشت كه عروض امكان به اصطلاح فلسفى مى‌باشد. [1] شرح مطلب اينكه: در عروض و اتصاف شى‌ء به چيزى چند صورت متصور است:

1- عروض و اتصاف در خارج.

2- عروض و اتصاف در ذهن.

3- عروض در خارج و اتصاف در ذهن.

4- عروض در ذهن و اتصاف در خارج.

بدون ترديد بايد عروض امكان بر اشياء به يكى از اين انحاء باشد، و الّا يا بايد به متقابلين، يعنى وجوب و امتناع متصف شود، و يا از جهات ثلاثه خالى باشد، و خالى بودن شى‌ء از جهات ثلاثه محال است. و همچنين اگر شى‌ء را ممكن فرض نموديم، اتصاف آن به يكى از متقابلين محال است؛ چون انقلاب لازم مى‌آيد. بنا بر اين بايد نحوه عروض امكان بر اشياء ممكنه به يكى از طرق و صور چهارگانه باشد.

مخفى نماند: عروض امكان در خارج محال است؛ زيرا بايد ذاتِ معروض قبل از عروض، معروض يكى از جهات ثلاثه واقع شود؛ چون شى‌ء اگر متصف به متقابلين و معروض آنها باشد، انقلاب لازم مى‌آيد، و اگر معروض امكان باشد به امكان دوم نقل كلام مى‌نماييم و هكذا، فيتسلسل.

[1] رجوع كنيد به: شرح منظومه، بخش حكمت، ص 39.