چگونگى حصول تشخّص‌

مفاهيم كلى بوده و هيچ مفهومى نيست كه كلى نباشد و اينكه گفته‌اند: «المفهوم ان امتنع فرض صدقه على كثيرين فجزئى» [1] اگر مراد آنها مفهوم زيد است، اين مفهوم كلى است. اين است كه مى‌گوييم: «زيد إمّا موجودٌ و إمّا معدومٌ». و اگر مراد آنها از زيد، زيد خارجى است پس ديگر مفهوم نيست.

و بالجمله: مفهوم، كلى بوده و هميشه بالنظر الى ذاته، قابل صدق بر كثيرين است.

پس هر چه مفهوم را تقييد نموده و كلى را به كلى ضميمه نماييم، ابداً مفهوم از كليت خارج نمى‌شود. اگر هزار قيد آورده و با هزار زنجير پاى مفهوم را ببنديم، باز كلى خواهد بود. منتها گاهى به واسطه زيادت قيد، دايره صدق مفهوم تضييق مى‌گردد تا كار به جايى رسيده كه بيش از يك فرد در خارج پيدا نشود. مثلًا اگر گفتيم: انسان ابيض قمى هاشمى ابن عمرو، يك دفعه مى‌بينى بيش از يك فرد ندارد. اين است كه هر مفهومى بالنظر الى الذات قابل صدق بر كثيرين است؛ گو اينكه بالنظر به جهات ديگر بيش از يك فرد ممكن التحقق نباشد. لذا مفهوم واجب الوجود، بالنظر الى ذات المفهوم كلى و قابل انطباق بر كثيرين است، الّا اينكه چون ذات واجب الوجود ذاتى غير محدود و لا يتناهى است، ذات فرد از اينكه فرد ديگرى از مفهوم، متحقق گردد ابا دارد؛ چون لازم مى‌آيد بين آنها حدى باشد و حد با لا متناهى متناقض است.

و الحاصل: مفاهيم بالنظر به ذواتشان، از صدق بر كثيرين ابا نداشته مادامى كه پاى‌

[1] تهذيب المنطق، ص 38.