مثلًا اگر كسى بچه شيرين زبان دو سه ساله‌اى را كه در غايت لطافت بدن و نازكى اندام است و گلگون و خوش قد و خوش جمال است و مانند نهالى نو در نخلستان هنگام بهار، تر و تازه داراى قد كوچك و تن لطيف است، ديده باشد و سپس آن بچه به سفرى دور و دراز برده شده باشد و بعد از شصت يا هفتاد سال برگردد و او ببيند كه آن بچه مردى خميده قامت، كمان قد گشته، پوست جبين او خم اندر خم شده و مژگان و ابرو و موى سرش چون كافور و برف زمستان سفيد گرديده، بدنش خشن و صدايش كلفت گشته است، چنان اين وضعيات متغاير به نظرش مى‌آيد كه اگر حجت علمى قائم نباشد كه اينكه مى‌بينى همان چشم شهلا و ابرو و مژگان مشكين و قد و قامت راست است كه ديده بودى، هر گز باورش نمى‌شد كه اين، آن باشد.

ولى اگر كسى هر روز با اين طفل در يك جا بوده و هر صبح و شب جمال و منظره طفل در معرض ديد و محل نظر او باشد، ابداً به اين تغيرات التفات نداشته و بدون اينكه مغايرتى ببيند، يك هويت مى‌بيند.

پس معلوم شد كه آن قوه محض، يعنى هيولى است كه در يك درجه ترقى عين صورت جسميه است، و همين طور تا آخرين درجه اوست و يك وجود است كه جامع شتات و عوارض است؛ بدون انعدام و انوجادى.

مثال ديگرى كه مقرّب مطلب و تنبيهى براى اثبات آن است؛ گرچه سير در آن بر عكس ما نحن فيه از ترقى رو به تنزل است، اين است: نورى كه در اطراف جرم كره خورشيد است هزاران درجه حرارت و نورانيت دارد و از شدت نور، چشمى را ياراى نگاه به آن نيست و اما اين نورى كه در اين عالم تنزل نموده در مرتبه ضعيفه است ولى به ظلمت آميخته نبوده، بلكه «ما به حقيقة النورية» در آن ضعيف است. مثلًا دو درجه قوه نوريه و قوه حرارت دارد. پس اصل حقيقتى كه قوام نور به آن است در هر دو يكى است. دو درجه بودن اين نور، در حقيقت آن داخل نيست، تا گفته شود: اين حد دو درجه‌اى در آن نور اطراف شمس نيست و حقيقت اين نور غير از حقيقت آن نور است. بلكه اين حد دو درجه، از حقيقت اين نور خارج بوده و نقص اوست. پس آنچه‌